Gedachten lezen op het podium, een poolkap-experiment met vloeibaar stikstof en een zaal vol DNA. Dat kan alleen maar tijdens het Gala van de Wetenschap, dat gisteren voor de zesde keer plaatsvond in de Amsterdamse Stadsschouwburg. Een avond lang leidden vooraanstaande wetenschappers de toeschouwers rond langs de grenzen van de huidige kennis, aan de hand van het thema ‘weten wat we nog niet weten’.
Met een ferme knip CRISPR/Cas’te curator Robbert Dijkgraaf het lint door en verklaarde hiermee het Gala van de Wetenschap 2018 voor geopend. Naar eigen zeggen was hij de vonk om de presentator van de avond, New Scientist-hoofdredacteur Jim Jansen, te ontsteken.
Waanzinnige wetenschap
Onderwijswetenschapper Louise Elffers beet het spits af met een persoonlijk verhaal over haar reis naar het worden van een wetenschapper. Ze liet zien dat helaas nog niet iedereen gelijke kansen heeft in het onderwijs. Haar betoog sloot ze af met de woorden dat iedereen de kans moet hebben om wetenschapper te worden, het is namelijk een prachtig vak. Dat zij niet gelogen heeft bleek uit alle indrukwekkende verhalen en verrassende schouwspelen die zich de rest van de avond voor onze ogen voltrokken.
'Stel een leeftijdsgrens in voor euthanasie bij psychisch lijden'
We moeten terughoudender zijn met het aanbieden van euthanasie bij psychisch lijden, stelt psychiater Jim van Os. Vooral bij jonge mensen.
Zo waren we live getuige van een indrukwekkende gebeurtenis: neurowetenschapper Bettina Sorger probeerde met haar gedachten twee meerkeuzevragen te beantwoorden. Toen zij het kapje met elektroden opzette dat haar hersenactiviteit moest gaan uitlezen, wachtte iedereen in spanning af. Het was niet alleen zo stil in de zaal, dat je jezelf kon horen denken; we konden Sorger ook allemaal zien denken op het podium. Uiteindelijk beantwoordde ze één van de twee vragen goed. Hiermee werden twee wetenschappelijke zaken aangetoond: er is een flinke stap voorwaarts gemaakt richting een handzaam communicatiemiddel voor locked-inpatiënten, en experimenten werken op een podium nooit helemaal zoals je zou willen.
Hossende hersenen
Met neuropsycholoog Erik Scherder op het podium is het altijd feest, zo bleek nu ook weer. Alsof er een zwaartekrachtsgolf door de Schouwburg trok, deinden we op zijn commando eensgezind van voor naar achter, van links naar rechts. Onze breinen – en dan met name onze kleine hersenen – werden flink op de proef gesteld. De tekst die we moesten zingen strookte namelijk niet met de beweging die we uitvoerden. Degenen die hier moeite mee hadden mochten zich na het Gala bij Scherder melden voor een consult.
Een traditioneel element op het Gala is de uitreiking van de Robbert Dijkgraaf Essayprijs. Het thema van de schrijfwedstrijd was dit jaar, analoog aan het Gala zelf: ‘Weten wat we niet weten’. Uit een recordaantal van 120 inzendingen kwam het essay van Gusta Tavecchio als winnaar bovendrijven. Zij wist iedereen te raken met de manier waarop ze een persoonlijk verhaal met de wetenschap vervlocht, om tot een verrassende conclusie te komen.
Spectaculaire sterrenkunde
Als je Mick Jagger en Paul Mc Cartney samen op een podium zet, krijg je gegarandeerd vuurwerk, aldus presentator Jim Jansen. Maar wat gebeurt er als je twee van de grootste wetenschappers van deze tijd, astrochemicus Ewine van Dishoeck en natuurkundige Robbert Dijkgraaf, bij elkaar zet? Een supernova is er niets bij. Spektakel dus. Samen gingen zij in gesprek over de vele grote ontdekkingen in de astronomie van de laatste tijd. Mocht Van Dishoeck zich na haar indrukwekkende wetenschappelijke carrière ooit gaan vervelen, dan kan ze altijd nog een carrière in de politiek overwegen. Op de vraag wat de kans is dat we leven vinden in onze hoek van het melkwegstelsel, antwoordde zij heel politiek correct ‘niet nul’.
Na een interessante introductie in de wereld van het knippen en plakken met DNA door CRISPR-pionier John van der Oost, mochten we zelf ervaren hoe dit in zijn werk gaat. Met behulp van uitgedeelde flyers met A’s, T’s, C’s en G’s erop veranderde de zaal onder de leiding van NEMO Kennislink-hoofdredacteur Sanne Deurloo in één grote DNA-sequentie. Deurloo’s assistent ‘Inspector CRISPR’ liet samen met hondje Cas zien hoe deze revolutionaire techniek één base op een specifieke plek moeiteloos kan vervangen.
Komische kanttekeningen
Tussen al het wetenschappelijke geweld door gaf cabaretier Lieven Scheire op scherpe en hilarische wijze commentaar op alles wat er op het podium gebeurde. Zo verontschuldigde hij zich, Belg zijnde, voor de liedjes van K3 die onverwoestbaar in ons brein verankerd zijn, waardoor we op ons tachtigste, dement en al, nog steeds kunnen genieten van ‘van Afrika tot in Amerika’. CERN noemde hij het duurste experiment van Europa – na de Brexit dan. Verder verwonderde hij zich over het feit dat alle onderzoeksgelden altijd maar naar kankeronderzoek gaan, en nooit naar de genetische analyse van tongrollen.
Tijdens een huiveringwekkend verhaal over het smelten van de poolkappen vertrouwde klimaatwetenschapper Peter Kuipers Munneke ons toe dat hij iets ging doen wat hij nog nooit eerder had gedaan: een experiment. In labjas. Met vloeibaar stikstof. Met behulp van sponzen en een barbecuetang demonstreerde hij hoe warme zomers de bufferwerking van sneeuwlagen bedreigen.
Gelukkig werd het Gala afgesloten met een positieve boodschap: als alle wetenschappen samenwerken komt het wel goed met ons. Daarom namen alle fantastische sprekers hand in hand een daverend applaus in ontvangst en gingen de gasten ondanks het vloeibare stikstof op het podium met een warm gevoel naar huis. We weten nog lang niet alles. En dat is maar goed ook, want anders zou de wetenschap lang niet zo spannend zijn.