De Leidse astronoom Tim de Zeeuw was tien jaar lang directeur-generaal van de Europese Zuidelijke Sterrenwacht (ESO) – de meest succesvolle sterrenkundige organisatie ter wereld. Onder zijn leiding werd een begin gemaakt met de bouw van de grootste telescoop ter wereld: de Extremely Large Telescope (ELT), die een spiegelmiddellijn van 39 meter krijgt.
U stelt dat Europa sinds een jaar of vijf de Verenigde Staten voorbijgestreefd is, als het gaat om sterrenkunde vanaf het aardoppervlak. Waar blijkt dat uit?
‘Onder andere uit beoordelingen van internationale visitatiecommissies. Eind 2004 zag ESO het als haar belangrijkste strategische doel om een toonaangevende positie te behouden, ook in het tijdperk van toekomstige reuzentelescopen. Ondanks de financiële crisis en andere tegenslagen staat het ELT-project op de rails. Concurrerende plannen komen nog honderden miljoenen tekort, of lopen enorme vertraging op.’
Wat ziet u als ESO’s hoogtepunten in de afgelopen tien jaar?
‘De Very Large Telescope [vier samenwerkende telescopen van acht meter middellijn, red] is met succes uitgerust met een nieuwe generatie camera’s en meetinstrumenten, en met een laserinstallatie om luchtonrust te compenseren. Het internationale ALMA-observatorium [66 schotelantennes op 5000 meter hoogte, red] is voltooid, met een kostenoverschrijding van slechts één procent ten opzichte van de begroting uit 2005. En zonder de ondertekening van een toetredingsverdrag door Brazilië, eind 2010, zou het ELT-project nooit zo snel op gang zijn gekomen. Helaas is dat verdrag nog altijd niet geratificeerd, maar we zijn er grotendeels in geslaagd om het programma onafhankelijk te maken van de Braziliaanse bijdrage – daar ben ik trots op.’
‘Als we iets buitenaards ontmoeten, dan is het een machine’
Oude sterren en pril leven – dat zijn de onderwerpen waar het hart van sterrenkundige Leen Decin harder van gaat kloppen.
Hoe wordt de ELT gerealiseerd als Brazilië toch geen ESO-lidstaat wordt en het bijbehorende ‘entreegeld’ uitblijft?
‘Het is nog steeds niet uitgesloten dat het toetredingsverdrag geratificeerd wordt, maar met de recente politieke ontwikkelingen in Brazilië zal dat nog wel even duren. Inmiddels is Polen – het land van de beroemde 16e-eeuwse astronoom Copernicus – wél toegetreden tot de ESO, en is er een strategisch partnerschap met Australië ontstaan. Ik ben er vrij zeker van dat Australië uiteindelijk volwaardig ESO-lid zal worden. De lidstaten hebben bovendien toestemming gegeven om in geval van nood een lening af te sluiten – vooral in 2019 en 2020 zullen de bouwkosten hoog zijn. Zo moet het lukken om de ELT eind 2024 in gebruik te nemen.’
Nog tips voor uw opvolger, de Spaanse astronoom Xavier Barcons?
‘Heel simpel: voortbouwen op ESO’s sterke punten, zoals de intensieve relatie met sterrenkundigen en technici in de lidstaten, en de unieke structuur, gebaseerd op een verdrag tussen regeringen en met uiteenlopende programma’s waarbij opgedane kennis en expertise wordt hergebruikt. Xaviers grootste uitdaging: de Extremely Large Telescope voltooien, op schema en binnen het budget.’
Mis niet langer het laatste wetenschapsnieuws en meld je nu gratis aan voor de nieuwsbrief van New Scientist.
Lees verder:
- Zeven ‘aardes’ gevonden rond nabije dwergster
- Neutronenster bevestigt 80 jaar oude voorspelling over quantumeffect
- Potentieel leefbare planeet ontdekt rond dichtstbijzijnde ster Proxima Centauri