Valt de wereldwijde biodiversiteit nog te redden? Koos Biesmeijer, wetenschappelijk directeur van het Naturalis Biodiversity Center, is voorzichtig optimistisch dat nieuwe behoudsplannen het verschil kunnen maken.
Een miljoen soorten zijn met uitsterven bedreigd. Het tempo waarin dier- en plantensoorten uitsterven versnelt. En onze huidige milieubeschermende initiatieven zijn ontoereikend om het tij te keren. De bevindingen van IPBES, de VN-organisatie die de brug slaat tussen biodiversiteitswetenschap en -beleid, zijn niet mals. De organisatie deelde de conclusies eerder deze maand in een samenvatting van een 1500 pagina lang rapport.
Het IPBES-rapport luidt de noodklok. Hoe serieus moeten we dat nemen?
‘Het rapport is een samenvatting van tienduizenden wetenschappelijke studies, geanalyseerd door meer dan honderd onderzoekers wereldwijd. Alles wat erin staat, is wetenschappelijk getoetst. Neem bijvoorbeeld de conclusie dat een miljoen soorten op het punt van uitsterven staan – dat is een goede schatting op grond van feiten. Het kunnen er hoogstens méér zijn.’
Onbekende sterrenbeelden aan de hemel
Govert Schilling maakt je wegwijs aan het firmament. In december 2024 werpt hij een blik op onbekende sterrenbeelden.
Hoe erg is het dat soorten uitsterven? Er verdwijnen en verschijnen toch altijd nieuwe soorten?
‘Wanneer een enkele soort uitsterft is dat geen ramp. Eén soort is zelden cruciaal. Maar wanneer heel veel soorten verdwijnen, kan het ecosysteem instorten. Je kunt een ecosysteem zien als een Jenga-blokkentoren. Je kunt best wat blokken weghalen, maar als je te veel weghaalt, wordt het systeem instabiel en valt de toren om.’
Wat gebeurt er als een ecosysteem instort? Hebben wij mensen daar last van?
‘Biodiversiteit is basis van ons bestaan: zonder het blauw en groen van de planeet kunnen we niet ademen, hebben we geen water, geen eten. Als we zo doorgaan, dan komen we in een situatie waarin de natuur al die voorzieningen, waar we nu volop gebruik van maken, niet meer levert.’
Staat de biodiversiteit ook in Nederland onder druk?
‘Wij doen het zelfs een stuk slechter dan het wereldwijde gemiddelde. Wereldwijd is zo’n 30 procent van de soorten bedreigd. Hier is dat 40 tot 60 procent. Dat komt doordat we in Nederland geen centimeter van het land ongebruikt laten.
‘Voor veel mensen lijkt de biodiversiteitscrisis een ver-van-je-bed-show. Maar als ecosystemen wankelen, stijgen bijvoorbeeld waterkosten en voedselkosten. Ver van je bed is het niet.’
Wat kunnen we doen om ecosystemen te behouden?
‘De natuur levert ons gratis diensten, zoals water, zuurstof en een vruchtbare bodem. Als we gebruikmaken van deze diensten zonder ooit wat terug te sturen, raken de hulpbronnen uitgeput. We moeten dus nadenken over wat we moeten teruggeven aan de hulpbronnen, zodat we ze ook in de toekomst kunnen gebruiken.
‘Natuurlijk kapitaal is wat dat betreft heel vergelijkbaar met gewoon kapitaal. Meer geld op de bank, betekent meer rente. Maar als je je kapitaal opmaakt, wat we nu doen, komt er ook geen nieuw kapitaal uit voort. Frank Elderson, directeur bij De Nederlandsche Bank, beschreef het met een mooie analogie: door de natuurlijke bronnen uit te putten, zijn we momenteel aan het pinnen bij onze kleinkinderen.’
Nederland kent sinds kort het Deltaplan Biodiversiteitsherstel, waarvan u kwartiermaker bent. Hoe hoopt dit plan het herstel van biodiversiteit te bewerkstelligen?
‘Het plan brengt de factoren in kaart die nodig zijn om het ecosysteem in stand te houden: onder andere draagvlak, innovatie en nieuwe wet- en regelgeving. Maar minstens zo belangrijk zijn nieuwe verdienmodellen. Neem de boeren. Een laag waterpeil is slecht voor de biodiversiteit, maar fijn voor de boer: bij een laag waterpeil kun je goed met tractoren over het land rijden. Wil je waterpeil verhogen, dan moet je boeren een alternatief verdienmodel bieden. Zodra je dat doet, zien we veel bereidheid om mee te werken.’
Het is niet de eerste keer dat zo’n plan op tafel ligt. Eerdere initiatieven leverden weinig op. Waarom zou dit nieuwe plan wel slagen?
‘Het verschil is dat we deze keer een maatschappelijke coalitie hebben opgebouwd, waarbij allerlei partijen betrokken zijn, van supermarkten tot kaasfabrikanten en van tuinders tot banken. Anders dan eerdere plannen speelt het Deltaplan Biodiversiteitsherstel dus niet af in de politieke arena, maar in de maatschappij zelf. Daarom ben ik optimistisch dat we het waar kunnen maken.’
Stel, je wil als bezorgde burger zelf bijdragen aan meer biodiversiteit. Waar kun je dan beginnen?
‘Het belangrijkste wat je kan doen, is stemmen op een partij die behoudsplannen ondersteunt. Daarnaast kun je fairtrade of lokale producten kopen. Tot slot kun je zorgen dat je tuin groen is, niet betegeld, met ruimte voor diverse soorten.’
Hoe lang duurt het voordat de aarde is hersteld van de huidige biodiversiteitscrisis?
‘We kunnen niet alles herstellen wat nu kapot is. Soorten die verloren zijn gegaan, krijgen we nooit meer terug. Voordat het aantal diersoorten weer op hetzelfde peil zit als voor de biodiversiteitscrisis, gaan tienduizenden of zelfs miljoenen jaren voorbij.
‘Maar er is ook goed nieuws. In Zuid-Holland is er een initiatief om het gebied bijvriendelijker te maken, door voldoende voedsel en nestgelegenheid te verzorgen. Daar zijn na drie jaar 34 procent meer bijensoorten te vinden. Dat leert ons dat wanneer je de natuur ruimte geeft, de effecten vrijwel direct te zien zijn.’
CV
Ecoloog Koos Biesmeijer (1964) is wetenschappelijk directeur van het Naturalis Biodiversity Center en hoogleraar Natuurlijk Kapitaal aan de Universiteit Leiden. Biesmeijer is als kwartiermaker betrokken bij het Nederlandse Deltaplan Biodiversiteitsherstel en is plaatsvervangend voorzitter van het bestuur van Natuurmonumenten. Hij is de afgelopen jaren betrokken geweest bij IPBES.
Dit artikel verscheen op 1 juni in Het Parool.
