De uitverkiezing van Donald Trump heeft bij veel wetenschappers de alarmbellen doen rinkelen. Astronoom Neil deGrasse Tyson neemt een kosmisch perspectief in en geeft van daaruit zijn visie op Obama’s erfenis en de lange weg naar Mars.
Wat zal volgens u de wetenschappelijke erfenis van president Barack Obama zijn?
‘Het is te vroeg om dat te zeggen, maar hij is zeker een in wetenschappelijke zin geletterd mens. Hij begrijpt het belang van wetenschap in onze cultuur en, belangrijker nog, voor onze beschaving.
‘Iets wat ik altijd zal onthouden over Obama is een opmerking die hij in 2010 maakte tijdens een toespraak aan het Kennedy Space Center. Hij zei dat de VS naar Mars zouden gaan en dat hij ervoor wilde zorgen dat dit halverwege de jaren 2030 zou gebeuren. Ik vond het opmerkelijk dat hij iets beloofde dat pas onder het bewind van een toekomstige president zou gebeuren, onder een budget dat nog niet was vastgesteld. Die toespraak bevestigde voor mij dat als we naar Mars willen gaan, of ergens anders ver de ruimte in, we mensen moeten verkiezen die zich aan die belofte zullen houden.’
Kan een eenvoudig experiment een ‘donkere dimensie’ aan het licht brengen?
Onderzoekers vermoeden dat er een ‘donkere dimensie’ bestaat, waarin de ontbrekende materie van het heelal verstopt zit.
Het is nu zeven jaar geleden dat Obama beloofde de VS naar Mars te brengen. Ziet u het nog gebeuren?
‘We zullen in ieder geval niet gaan omdat we onszelf als ontdekkingsreizigers zien. Als dat het enige motief zou zijn, zouden we er tien jaar na de maanlanding al naartoe zijn gegaan, simpelweg als gevolg van het natuurlijke traject van onze nieuwsgierigheid. Mensen vergeten soms dat het de Koude Oorlog was die het Apollo-programma voortstuwde. Mijn lezing van de geschiedenis zegt me dat we alleen naar Mars zullen gaan als we denken dat het in het belang is van de nationale veiligheid, of omdat we denken dat we er op een of andere manier rijk van kunnen worden. De NASA en het belastinggeld zouden dan de kar trekken. Maar als er geen bedrijfsmodel is, gaat het domweg niet gebeuren.
‘Het zou eventueel ook nog als ijdelheidsproject kunnen eindigen. Misschien zullen Bill Gates, Elon Musk en Richard Branson hun miljarden bij elkaar leggen om mensen eenmalig naar Mars te sturen.’
Zou u desgevraagd naar Mars gaan?
‘Absoluut, maar ik zou eerst wachten tot de persoon die de Marsraket ontworpen heeft zijn moeder veilig heen en terug heeft gebracht. Dan pas zou ik klaar zijn voor de reis. Sowieso zou ik, als ik de ruimte in zou gaan, een fatsoenlijke bestemming zoals Mars willen hebben. Momenteel maken we alleen maar blokjes om in een lage baan rond de aarde, boldly going where hundreds have gone before.’
U zorgde onlangs voor ophef toen u tweette: ‘Als ik president Trump ontmoet, grijp ik hem misschien wel eerst bij zijn kruis om zijn aandacht te krijgen, en bespreek ik daarna pas de wetenschap met hem.’
‘Ik heb die Twitter-post verwijderd, want het was niet mijn bedoeling zo’n online draaikolk op te wekken. Ik dacht destijds dat het grappig was, maar nu realiseer ik me dat het onnodig was. Desondanks zou ik president Trump wel willen uitnodigen om te bespreken waarom wetenschappelijke geletterdheid zo belangrijk is. Veel mensen denken dat dat betekent dat je een grote hoeveelheid kennis hebt, die je op commando kunt spuien. Hoewel dat er zeker bij hoort – je moet weten wat een DNA-molecuul is of hoe een verbrandingsmotor werkt – is een vermogen tot nieuwsgierigheid veel belangrijker.
‘Dat is ook een cruciaal onderdeel van goed leiderschap, omdat je daarmee over nieuwe problemen kunt nadenken, die problemen analytisch kunt beschouwen en een daarbij passend besluit kunt nemen. Die manier van denken dient de belangen van een natie – of van de wereld, als die je prioriteit is – met name als je politieke macht hanteert.’
Veel wetenschappers waren gealarmeerd door de uitverkiezing van Donald Trump. Hoe denkt u dat zijn presidentschap de beoefening van wetenschap zal beïnvloeden?
‘Er zijn nog niet genoeg officiële uitspraken over wetenschappelijk beleid om te oordelen of Trump goed, slecht of neutraal zal zijn voor de voortgang van wetenschap. Deze verkiezingscampagne ging niet over wetenschap en de problemen die ons land en onze planeet te wachten staan. Het ging meer over de persoonlijkheden en karakters van de kandidaten. Ik had verwacht dat op zijn minst een fractie van de media-aandacht zou uitgaan naar kwesties zoals klimaatverandering of schone energie, zeker omdat het beleid op dit gebied, waaronder het wetenschappelijke beleid, miljoenen mensen kan aantasten. Dergelijke discussies waren zo spaarzaam.’
Het is in ieder geval geen goed voorteken dat Trump een kabinet heeft benoemd vol met klimaatveranderingsontkenners, onder wie Scott Pruitt als leider van de Environmental Protection Agency.
‘Het is begrijpelijk dat wetenschappers zich zorgen maken over cruciale benoemingen. Maar als controversiële benoemingen voor het kabinet door de senaat worden goedgekeurd, ligt het probleem niet alleen bij de president – ook bij onze medeburgers die stemden voor congresleden die mogelijk niet het beste voor hebben met de gezondheid, welvaart en veiligheid van ons land. Dat is een teken dat er in ons onderwijssysteem enkele puzzelstukjes ontbreken. Iemand die werkelijk gelooft dat klimaatverandering een hoax is die de Chinezen hebben opgezet – zoals Trump tweette – die begrijpt niet hoe wetenschap werkt.’
Wat is uw gevoel over de toekomst?
‘Er zijn redenen om optimistisch te zijn. Mensen hebben meer toegang tot wetenschap dan ooit tevoren, niet alleen via internet, maar ook steeds meer via populaire cultuur. Er zijn zoveel tv-programma’s met jonge wetenschappers die hun kennis en wil inzetten om misdaden en andere problemen op te lossen. Ik zou zeggen dat deze beweging richting wetenschap voornamelijk plaatsvindt bij mensen jonger dan 35 jaar. Ze zijn nu nog niet oud genoeg om ceo te zijn van een groot bedrijf of om het land te besturen, maar wanneer ze dat wel zijn, zullen we een grote verschuiving zien in het belang dat het land eraan hecht om wetenschap, wiskunde en bouwkunde te benutten als middelen om het welzijn van ons land te verbeteren.
‘Ik zie wetenschappelijke geletterdheid als een soort vaccin, een inenting tegen het soort mensen dat anders menselijke onwetendheid over hoe de natuur werkt zou uitbuiten.’
U hebt gezegd dat een ‘kosmisch perspectief’ belangrijk is bij het beschouwen van politiek en wetenschap. Wat houdt dat in?
‘Als je leert hoe groot het heelal is, hoe oud het heelal is en waaruit het heelal bestaat, besef je hoe vluchtig onze aanwezigheid op aarde eigenlijk is. Dat helpt je om je opnieuw te oriënteren en geeft je een nieuw gezichtspunt op je eigen problemen. Als je de aarde vanuit de ruimte bekijkt, besef je dat die klein en kwetsbaar is. En hoewel ik de politieke en culturele onrust die zo veel mensen elke dag aantasten niet wil bagatelliseren, denk ik wel dat als we op een of andere manier onze politici het kosmisch perspectief inprenten, dat de wereld vrijwel meteen een betere plek zou maken.
‘Dat is ook waarom je geen enkele astrofysicus een leger ziet aanvoeren. We hebben een kosmisch perspectief dat zegt: ‘Het heelal is groot en wij zijn klein. Laten we dit zodanig oplossen dat we geen schade toebrengen aan juist datgene dat ons leven in stand houdt.’
Tot slot: ik heb mijn moeder beloofd u iets over Pluto te vragen. Ze is nog steeds teleurgesteld dat het geen planeet meer is. Enkele troostende woorden?
‘Het zit zo: als de aarde een auto van normale grootte zou zijn, zou Pluto een speelgoedauto zijn. Zelfs onze maan is drie keer zo groot als Pluto. Het punt is niet zozeer dat Pluto is gedegradeerd; het had gewoon nooit de status van planeet mogen krijgen. Sorry, mama.’
Altijd op de hoogte blijven van het laatste wetenschapsnieuws? Meld je nu aan voor de New Scientist nieuwsbrief.
Lees ook:
- Waarom president Trump het doodvonnis voor ons klimaat zal zijn
- Vijf redenen waarom we moeten hopen dat Amerika vandaag op Hillary Clinton stemt
- Wat verklaart Brexit, Trump en de opkomst van extreem rechts?
- Rap-battle in naam der wetenschap