Diemen (NL) – Zal het weerbericht binnenkort vergezeld gaan van een malariabericht?


Begin februari berichtte Nature over de mogelijkheid malaria-uitbraken te voorspellen op grond van klimaatgegevens. Exact twee weken later meldt hetzelfde tijdschrift dat er geen verband bestaat tussen klimaatveranderingen en het aantal malariabesmettingen. Kunnen satellieten zich dan toch maar beter tot het weerbericht beperken?
Malaria eist wereldwijd vele slachtoffers. Jaarlijks raken meer dan driehonderd miljoen mensen besmet, waarvan er ruim één miljoen overlijden. Het overgrote deel van de slachtoffers valt in Afrika. Malaria is een zogenaamde vector-gebonden infectieziekte: de ziekmakende parasiet is voor zijn overdracht van persoon op persoon afhankelijk van een tussengastheer, in dit geval de mug. Factoren die het leefklimaat van muggen bepalen, zoals temperatuur, vochtigheid en de beschikbaarheid van oppervlaktewater, beïnvloeden tevens de verspreiding van de malariaparasiet.
Wetenschappers van de universiteit van Oxford proberen uitbraken van malaria te voorspellen aan de hand van lokale klimaatgegevens. Onderzoeksleider David Rogers legt uit: “Muggen leven veelal in kleine waterpoeltjes en leefgroepen kunnen in enkele dagen tijd sterk van omvang veranderen. Milieusatellieten kunnen echter de klimatologische situatie van een gebied uitzonderlijk snel en gedetailleerd in kaart brengen en daarmee kunnen we de rol van muggen als overdrachtsvector goed modelleren.” Volgens Rogers wijzen de eerste metingen op een verband tussen de wolkenbedekking en regenval enerzijds en het aantal malariabesmettingen anderzijds.
Een tweede groep wetenschappers van dezelfde universiteit denkt er anders over. Simon Hay reconstrueerde samen met enkele collega’s het klimaat in vier gebieden in Kenia, Uganda, Ruanda en Burundi over de periode 1911-1995. Het aantal malariabesmettingen in deze regio’s nam de afgelopen twee decennia dramatisch toe. “Maar,” zegt Hay, “het klimaat bleef hetzelfde en kan hier dus niet verantwoordelijk voor zijn.”
Er kunnen echter vraagtekens bij Hays bevindingen gezet worden. Mogelijk is een verkeerd beeld ontstaan doordat de wetenschappers het klimaat over een veel langere periode bestudeerden dan het vóórkomen van de ziekte. Hays conclusie dat er geen enkel verband bestaat tussen klimaat en malaria-incidentie lijkt daarom wat kort door de bocht te zijn.
Dr Pim Martens, verbonden aan de universiteit van Maastricht en deskundige op het gebied van klimaat en gezondheid, is het desondanks gedeeltelijk met Hays onderzoeksteam eens. “Ze bedoelen niet zozeer dat klimaat geen enkele invloed zou hebben op de verspreiding van malaria. Ze willen vooral benadrukken dat er ook andere zwaarwegende factoren zijn, die nu onderbelicht blijven”, licht hij toe. Zo spelen resistentie van de parasiet tegen medicijnen en een gezondheidszorg die de bevolkingsgroei niet kan bijhouden een niet te onderschatten rol. Onderzoek moet zich daarom niet alleen richten op klimatologische, maar tegelijkertijd ook op politieke, sociale en economische factoren.
Martens benadrukt dat het zeker mogelijk is met klimaatgegevens uitbraken van de ziekte te voorspellen. “De lokale bevolking doet dit vaak zelf ook al op grond van de gemiddelde maandtemperatuur”, vertelt hij. Met satellieten kun je voorspellingen voor grotere gebieden doen. De, veelal schaarse, middelen om besmetting te voorkomen, zoals klamboes en medicijnen, kan men dan gericht inzetten in de kwetsbare gebieden. “Natuurlijk bestaat er bij dit soort voorspellingen altijd de kans dat je ernaast zit. Dat is in het verleden al eens gebeurd. De hulp concentreerde zich toen op het verkeerde gebied, terwijl elders veel slachtoffers vielen”, waarschuwt Martens.

Mirjam Leunissen