In navolging van de mens is een volgende primatensoort de steentijd binnengetreden – het is daarmee de vierde niet-menselijke primaat die dat kunstje heeft geflikt.
Een groep witschouderkapucijn-apen in Panama breekt geregeld noten en schaaldieren open met stenen, zo blijkt. Groepjes andere kapucijnapen in de omgeving van deze slimmeriken gebruiken geen stenen als gereedschap, wat er mogelijk op wijst dat primaten – waaronder misschien ook onze voorouders – slechts door stom toeval de steentijd in struikelen.
Chimpansees in West-Afrika, makaken in Thailand en meerdere soorten gekuifde, stevig gebouwde kapucijnaapjes uit Zuid-Amerika gebruikten al stenen gereedschappen om bij voedsel te komen. Brendan Barret van het Max Planck-instituut voor ornithologie in Radolfzell, Duitsland en zijn collega’s hebben nu ontdekt dat ook een soort van niet-gekuifde, tengere kapucijnaapjes stenen gereedschappen gebruikt.
Mieren zijn magnifieke navigators
Mieren zijn in staat tot verbazingwekkende navigatieprestaties. Misschien kan waardering hiervoor helpen om deze insectensoorten te behouden.
Gekuifde en niet-gekuifde kapucijnaapjes zijn naar schatting 6,2 miljoen jaar geleden evolutionair van elkaar gesplitst, zegt Barrett. ‘Dat is een vergelijkbare hoeveelheid tijd als er zit tussen de splitsing van de evolutionaire tak van mensen en die van de laatste gemeenschappelijke voorouder van chimpansees en bonobo’s’, zegt hij. Daarmee wil Barrett aangeven dat het hier echt om een aparte apensoort gaat en we dus te maken hebben met apensoort nummer vier die zich op regelmatige basis van stenen werktuigen bedient.
Spionerende camera’s
Dit is een opwindende ontdekking, vinden zowel Dorothy Fragaszy van de universiteit van Georgia uit VS als Patrícia Izar van de universiteit van São Paolo uit Brazilië. ‘Het versterkt het vermoeden dat je zelfs nog interessante dingen kunt ontdekken over al heel goed bestudeerde soorten, wanneer je op plekken gaat kijken waar je nog niet bent geweest’, zegt Fragaszy.
Het was een collega van Barrett, de onafhankelijke onderzoekster Alicia Ibáñez, die het in 2004 voor het eerst opviel dat de witschouderkapucijnapen in het Nationaal Park Coiba in Panama stenen gereedschappen gebruiken. Naar aanleiding van die observatie namen Barrett en collega’s de apen in maart 2017 verder onder de loep. Ze plaatsten hiervoor een aantal camera’s op drie eilanden in het park.
De camera’s betrapten mannelijke kapucijnaapjes in één hoek van het eiland Jicarón op het gebruik van stenen voor het openbreken van kokosnoten, krabben en slakkenhuisjes. Elders op Jicarón deden kapucijn-aapjes dit niet, noch op een van de andere eilanden.
Barrett denkt dat er een aantal onderliggende factoren is dat de aapjes heeft aangemoedigd tot experimenteren met stenen als gereedschap. Zo zijn er op het eiland geen op de grond levende roofdieren, waardoor de apen meer tijd op de grond kunnen doorbrengen met hun aandacht gericht op het gebruik van gereedschappen. Daarnaast zijn er maar weinig makkelijk bereikbare voedselbronnen op het eiland, wat het openbreken van harde noten en schalen met stenen extra de moeite waard maakt.
Hyperintelligent individu
Toch is het mysterie hiermee nog niet helemaal opgelost. Kapucijnaapjes elders op Jicarón en op de andere eilanden zijn onderhevig aan dezelfde omstandigheden, maar hebben schijnbaar geen toevlucht tot stenen gereedschappen gezocht. ‘Het verraste ons dat dit gedrag alleen op zo’n specifieke plek voorkomt’, zegt Barrett.
Hier is misschien een simpele verklaring voor, zegt Michael Haslam van de universiteit van Oxford. ‘Toeval moet haast wel een sterke – en misschien zelfs wel allesoverheersende – rol spelen in het al dan niet beginnen met het gebruik van steen als gereedschap’, zegt hij.
Wellicht is er een enkel hyperintelligent individu nodig dat de sprong waagt en begint met het gebruik van stenen gereedschappen, waarna anderen het idee kopiëren. ‘Goede innovaties zijn behoorlijk zeldzaam, maar als ze een handige aanpassing zijn, kunnen ze snel populair worden’, zegt Barrett.
Toch geeft dat nog niet echt een verklaring voor waarom andere kapucijnaapjes op Jicarón geen stenen gereedschappen gebruiken, zegt hij. Individuen gaan namelijk vaak van groep naar groep en zouden op die manier bruikbare innovaties moeten verspreiden. Barrett hoopt dat nader onderzoek deze puzzel de komende jaren helpt oplossen.
Mis niet langer het laatste wetenschapsnieuws en meld je nu gratis aan voor de nieuwsbrief van New Scientist.
Lees verder: