Een prehistorische schedel uit China vertoont veel gelijkenissen met de oudst bekende fossielen van onze soort, gevonden in Marokko. Dit betekent dat de moderne mens mogelijk naast Afrikaanse ook Aziatische voorouders heeft.
De meeste antropologen denken – op basis van fossielenbewijs – dat onze soort ongeveer 200.000 jaar geleden is ontstaan in het oosten van Afrika. Daarnaast impliceren genetische studies van moderne mensen dat we allemaal afstammen van een enkele populatie uit Afrika. Deze populatie verliet het continent in de laatste 120.000 jaar en verspreidde zich over de rest van de wereld. Deze Afrikaanse groep is de bron van alle moderne menselijke genen, afgezien van een aantal genen verkregen door het kruisen met andere soorten, zoals neanderthalers. Dit is het standaardmodel van de oorsprong van onze soort.
De zogenaamde Dali-schedel zou echter niet in dit verhaal passen. De schedel is in 1978 gevonden in de regio Dali, een deel van de Chinese provincie Shaanxi, en is nog opmerkelijk compleet. Het gezicht en het bovenste en achterste gedeelte van de schedel – de hersenpan – zijn bewaard gebleven. Volgens een in april gepubliceerd onderzoek is de schedel rond de 260.000 jaar oud.
‘Er komt een moment dat we een grieppandemie niet kunnen voorkomen’
Ron Fouchier staat aan de frontlinie in de strijd tegen de griep. Met nieuwe vaccins wil hij ons beschermen tegen toekomstige pandemieën.
Model op de schop
Toen onderzoekers in 1979 voor het eerst de Dali-schedel onderzochten, gingen ze ervan uit dat de schedel afkomstig was van Homo erectus. Deze Hominini-soort arriveerde 1,8 miljoen jaar geleden in zuidoost-Azië en verdween waarschijnlijk ongeveer 140.000 jaar geleden uit die regio. Van H. erectus wordt vooralsnog aangenomen dat die geen directe voorouder van H. sapiens is.
Xinzhi Wu van de Chinese Academy of Sciences in Beijing merkte in 1981 op dat het gezicht van de Dali-schedel vele kenmerken heeft die overeenkomen met onze soort, Homo sapiens. Dit suggereert dat H. erectus in oost-Azië zou kunnen hebben bijgedragen aan de oorsprong van H. sapiens. Dit zou betekenen dat op zijn minst iets van het DNA in nu levende mensen afkomstig is van de Aziatische H. erectus.
Tegenwoordig verwerpen vele onderzoekers het idee van een connectie met Aziatische voorouders, omdat het niet overeenkomt met het standaard ‘uit-Afrikamodel’. Wu stelt echter – samen met Sheela Athreya van de Amerikaanse Texas A&M University – dat we de oorsprong van H. sapiens nog steeds niet volledig begrijpen. Het paar heeft de schedel daarom opnieuw geanalyseerd en vergeleken met andere Hominini-schedels, onder andere van H. erectus en de vroege H. sapiens.
Tweelingen van een ander continent
Ze ontdekten dat de Dali-schedel vergelijkbaar is met twee H. sapiens-schedels, die gevonden waren in de jaren zestig van de vorige eeuw op de paleoantropologische vindplaats Jebel Irhoud in Marokko. Dit ligt vanuit China gezien enkele tienduizenden kilometers naar het westen. ‘Deze bevinding kwam totaal onverwacht’, zegt Athreya.
Eerder dit jaar vonden onderzoekers van Jebel Irhoud stukken van een derde H. sapiens-schedel. Ze dateerden de schedel op ongeveer 315.000 jaar geleden. Dit heeft de oorsprong van onze soort dramatisch vervroegd met 115.000 jaar. Net als de Dali-schedel, hebben de Jebel Irhoud-schedels H. sapiens-achtige gezichten, maar met meer primitieve hersenpannen.
De Marokkaanse schedels passen goed in het idee dat H. sapiens alleen is geëvolueerd in Afrika. De soort is tot stand gekomen door populaties van Hominini die op het continent leefden. Athreya zegt echter dat de Dali-schedel suggereert dat het verhaal misschien nog wel gecompliceerder is. ‘Het is mogelijk dat de Hominini in Afrika genetisch waren geïsoleerd van die in Eurazië’, zegt ze.
De kleinschalige bewegingen van individuele Hominini – zoals jongvolwassenen die de familiegroep verlaten en naar een naburige groep gaan – zouden er collectief voor kunnen hebben gezorgd dat genen tussen Afrika en Eurazië zijn uitgewisseld.
In dit scenario zouden de genetische kenmerken van H. sapiens die 315.000 jaar geleden in Marokko verschenen kunnen opduiken in individuen – zoals de eigenaar van de Dali-schedel – die 260.000 jaar geleden in China leefden, zegt Athreya.
‘Ik denk dat de uitwisseling van genen twee kanten op kon gaan, dus sommige kenmerken in Europa of Afrika zouden hun oorsprong kunnen hebben in Azië’, zegt Athreya. Dit betekent dat sommige kenmerken geassocieerd met H. sapiens in principe hun oorsprong zouden kunnen hebben in oost-Azië voordat ze naar Afrika kwamen. Als dat waar is, dan is onze oorsprong niet alleen Afrikaans.
Uitwisseling van genen
Een alternatieve verklaring is dat H. sapiens Afrika veel eerder verliet dan gedacht, zodat die China 260.000 jaar geleden al bereikte. Deze theorie wordt echter weersproken door het bestaande genetische bewijs. Nog een andere verklaring kan zijn dat de Aziatische H. erectus afzonderlijk sommige kenmerken heeft geëvolueerd van moderne mensen. Maar deze ‘protomensen’ hebben geen nakomelingen achtergelaten.
De vergelijking tussen de Dali-schedel en de Marokkaanse schedels is leerzaam, zegt John Hawks van de University of Wisconsin-Madison. Hij staat open voor het idee dat het Dali-individu hoort bij de voorouderpopulatie die evolueerde in onze soort. ‘We praten dus mogelijk over een populatie die zich verspreidde over verschillende regio’s, die continu met elkaar verbonden waren door migratie en genetische uitwisseling’, zegt hij. Volgens hem hebben we wel meer data nodig om zeker te zijn.
De Dali-schedel heeft gelijkenissen met de Marokkaanse schedels, maar niet genoeg om Athreya’s ideeën te ondersteunen, zegt Chris Stringer van het Natural History Museum in London. ‘Als het aankomt op de meeste genetische data die we hebben, wordt het erg moeilijk om China een significante rol toe te kennen in de oorsprong van de moderne mens’, vervolgt hij.
Stringer wijst het idee dat genen vanuit Eurazië een factor kunnen hebben gespeeld bij de oorsprong van H. sapiens niet geheel af. ‘Ik sta open voor Aziatische-Afrikaanse connecties, maar wel alleen westelijke connecties en niet verder in oostelijke richting’, zegt hij.
Mis niet langer het laatste wetenschapsnieuws en meld je nu gratis aan voor de nieuwsbrief van New Scientist.
Lees verder: