Het is tijd voor een nieuwe manier om onszelf verstaanbaar te maken in de kosmos, stelt Douglas Vakoch. Hij is de baas van METI, een instituut dat berichten wil sturen aan mogelijke buitenaardse beschavingen.
Astronomen die contact zoeken met buitenaardse beschavingen zochten tot nog toe hun toevlucht in berichten vol wiskunde en wetenschap. Zij gaan ervan uit dat buitenaardse ingenieurs behoorlijk geavanceerde fysica kennen. Zo niet, dan had E.T. immers nooit de radiozenders en -ontvangers kunnen bouwen die interstellaire gesprekken überhaupt mogelijk maken.
Maar toch… de daadwerkelijke berichten die de mensheid de ruimte in heeft gestuurd, weken soms behoorlijk af van dat idee. Neem nu de gouden plaat die NASA in 1977 meestuurde met ruimtesonde Voyager. Die bevatte onder andere de gesproken groet ‘hallo namens de kinderen van de planeet aarde’. Niemand verwachtte dat dergelijke kosmische tweets betekenis zouden hebben voor buitenaardse wezens. Ze waren alleen van belang voor de mensen die de boodschap stuurden. Althans, dat dachten we. Want misschien is onze taal voor buitenaardse wezens toch niet zo vreemd als we denken.
De ongefilterde waarheid: de wetenschap achter het effect van cafeïne
Volgens onderzoek naar cafeïne zijn koffie en decaf goed voor de gezondheid, maar kunnen energiedrankjes juist gevaarlijk zijn.
Dialecten van een planeetbrede taal
METI International, de onderzoeksorganisatie waar ik leiding aan geef, begon eind 2017 met pogingen om buitenaardse beschavingen berichten te sturen. We richtten onze boodschap op een exoplaneet die draait om de ster van Luyten – een ster die slechts 12,4 lichtjaar van de aarde afstaat. We stuurden toen, zoals het gebruik was, een wiskundige en wetenschappelijke boodschap.
Maar op 26 mei, als voorbereiding op onze volgende ronde interstellaire berichten, onderzochten we een nieuwe richting. Tijdens een workshop bij de International Space Development Conference in Los Angeles gingen we op zoek naar manieren om onze boodschappen beter leesbaar te maken. Daartoe gingen we onderzoeken hoe mensen eigenlijk met elkaar praten.
Noam Chomsky, de vader van de moderne taalkunde, zegt al tientallen jaren dat als Marsmannetjes de aarde bezoeken, ze zouden denken dat iedereen dezelfde taal spreekt. Voor deze buitenaardse luistervinken klinken de verschillen tussen onze diverse talen als dialecten van een enkele planeetbrede oppertaal. Chomsky stelt namelijk dat onder alle menselijke talen een enkele universele grammatica schuilt. Talen als Mandarijn en Swahili verschillen alleen aan de oppervlakte, maar zijn verbonden door verborgen overeenkomsten.
De grammatica van de Melkweg
Zou een universele grammatica ook letterlijk universeel kunnen zijn? Met andere woorden: heeft taal in de gehele Melkweg gemeenschappelijke kenmerken? Bij de workshop ‘Taal in de kosmos’ van METI stelden taalkundigen Ian Roberts, Jeffrey Watumull en Chomsky dat buitenaardse talen wellicht inderdaad wat eigenschappen van onze universele grammatica zullen hebben.
Kijk bijvoorbeeld naar hoe alle talen op aarde individuele woorden combineren met behulp van een proces dat taalkundigen ‘merge‘ noemen. Dat proces wordt keer op keer herhaald zodat vanzelf complexe zinnen ontstaan. Uit een eindig aantal worden kunnen we op die manier een gigantisch aantal unieke zinnen maken, een kenmerk dat taal onderscheidt van de meer gelimiteerde communicatiemethodes van de niet-menselijke dieren op aarde. Die twee stappen – ‘combineer en herhaal’ – zouden ook in buitenaardse talen kunnen opduiken, suggereren Roberts en collega’s.
Betekent dat dan ook dat we een nieuwe manier nodig hebben om onze toekomstige berichten aan aliens te beginnen? Zouden we de opeenvolging van priemgetallen, zoals in sciencefictionfilm Contact, moeten vervangen door het verzameld werk van Shakespeare? Waarschijnlijk niet. We kunnen vermoedelijk beter kijken naar wat wiskunde en taal eigenlijk gemeen hebben.
Het taalkundig proces merge heeft immers wel wat weg van basale rekenkunde. De structuur van optellen lijkt griezelig veel op hoe we de simpelste zinnen samenstellen, waarin we zelfstandige naamwoorden als ‘aliens’ koppelen aan werkwoorden als ‘antwoorden’ om de gehoopte uitkomst van de METI-boodschappen te beschrijven: ‘aliens antwoorden’. Die overeenkomsten tussen taal en rekenkunde zouden overigens geen verrassing moeten zijn. Dezelfde breinen die ervoor zorgen dat we meervoudsvormen zoals aliens begrijpen en ons werkwoorden laten vervoegen, zorgen er immers ook voor dat we wiskunde kunnen beoefenen.
Kosmische baby’s
In onze volgende boodschappen aan E.T. zal METI daarom inspiratie zoeken bij de cognitieve processen die onder de ogenschijnlijk zo verschillende menselijke bezigheden ‘wiskunde’ en ‘taal’ liggen. Aliens weten misschien niets van partiële differentiaalvergelijkingen of de aanvoegende wijs – in elk geval niet op de manier waarmee wij vertrouwd zijn. Maar als we beginnen met de basis, zoals ‘merge’ en herhaal, en dan stap voor stap complexere beschrijvingen maken, dan zouden buitenaardsen ons zomaar kunnen begrijpen. De volle diepte induiken van multivariabele calculus kan daarbij dan best even wachten.
Wat het specifieke startpunt van onze boodschappen aan de sterren in de toekomst ook wordt, het blijft wel belangrijk om te onthouden dat we slechts beginners zijn. We hebben minder dan een eeuw de beschikking over de radiotechnologie die interstellaire communicatie mogelijk maakt. Dat is bespottelijk kort, ten opzichte van een universum dat bijna veertien miljard jaar oud is. We zijn, met andere woorden, een stel kosmische baby’s. En daarom moeten we beginnen met babystapjes: met de basale de sleutelconcepten die communicatie überhaupt mogelijk maken.
Douglas Vakoch is voorzitter van METI International.
Mis niet langer het laatste wetenschapsnieuws en meld je nu gratis aan voor de nieuwsbrief van New Scientist.
Lees verder: