Waarom cijfers niet deugen

We laten ons maar al te makkelijk leiden, verleiden en misleiden door cijfers. Het bestverkochte boek ooit (met deze titel) van econometrist Sanne Blauw helpt ons om te begrijpen waarom cijfers niet zo objectief zijn als ze lijken.

Waar woorden gekleurd zijn, zouden cijfers de neutrale werkelijkheid weergeven. Cijfers lijken al snel objectief, maar toch is dat niet zo, stelt Sanne Blauw. Als econometrist en ‘correspondent Ontcijferen’ vraagt ze zich telkens af: wat weten we eigenlijk als we meten? Ze laat zien waarom conclusies over cijfers niet altijd deugen en legt uit waar het dan precies misgaat.

In haar boek noemt Blauw verschillende gevolgen van cijfermisbruik. Als voorbeeld maakt ze gebruik van het ogenschijnlijke verband tussen intelligentie en huidskleur. Volgens onderzoek zouden zwarte Amerikanen lager scoren op een IQ-test dan hun witte Amerikaanse medeburgers. Blauw legt uit waarom dit volslagen onzin is en wijst aan waar het allemaal misgaat bij het cijfergebruik.

Ze zet haar vraagtekens bij onderzoeken die abstracte concepten meten. Zo worden niet alleen intelligentie, maar ook geluk en het bruto binnenlands product besproken. Wat men in deze gevallen meet, is een bedacht concept. Toch zien we in veel gevallen de uitkomst als synoniem voor de werkelijkheid, in plaats van als een benadering ervan. Onjuist, stelt Blauw, want een onderzoeker zal altijd subjectieve keuzes moeten maken wanneer hij iets meetbaar maakt.

Op veel vlakken klampen we ons vast aan cijfers: de politieman die werkt met een bonnenquotum, de leraar die cijfers geeft aan zijn leerlingen en de journalist die de voorpagina haalt met cijfers die vertekend zijn. Cijfers beïnvloeden je leven, concludeert Blauw aan het eind van haar boek. Met haar betoog geeft ze haar lezers een helpende hand bij het interpreteren van cijfers. Ze laat zien dat cijfers zijn wat ze zijn en dat we ze vooral niet meer waarde moeten toekennen dan ze verdienen.

Soms doet het betoog van Blauw denken aan een introductie in de statistiek. Zo hamert ze erop dat correlatie niet automatisch een causaal verband betekent. Gelukkig maakt Blauw haar boek voor iedereen interessant en toepasbaar, ook als je niet zoveel met cijfers hebt – want eigenlijk iedereen kan wel een spoedcursus in cijfers gebruiken.