Quizvraag: wie was de uitvinder van het eerste bruikbare elektrocardiogram, kreeg daarvoor in 1924 een Nobelprijs en richtte in Utrecht de studentenroeivereniging Triton op? Applaus voor jezelf als jouw antwoord de Nederlandse arts Willem Einthoven is, want nog maar weinig Nederlanders weten wie hij was.
Einthoven is bepaald niet de enige Nederlandse Nobelprijswinnaar die uit het collectieve geheugen is vervlogen. De Nobelprijs is de meest prestigieuze wetenschappelijke prijs die er te winnen valt, maar het blijkt geen garantie voor eeuwige publieke roem. Nu leven de namen van de winnaars vooral voort op straatnaambordjes, in het gunstigste geval voorzien van de vermelding dat de naamgever een heuse Nobellaureaat is. Schrijver Gerard Reve voorspelde overigens ooit dat zijn naam hetzelfde lot zou ondergaan. ‘Na mijn dood word ik op scholen tien jaar vrijwillig gelezen en daarna nog tien jaar verplicht. Dan noemen ze een straat naar me. En dan ben ik vergeten.’
Wie was die Einthoven precies? En wat is er bekend over de 20 overige Nederlandse Nobelprijswinnaars? Het antwoord is te vinden in het boek Nobel op de kaart, geschreven door journalist Martijn van Calmthout en bioloog Jelle Reumer. Het reisboek neemt je mee door Nederland langs de plaatsen waar de winnaars hun baanbrekende ontdekkingen deden.
Het boek beschrijft niet alleen het werk van de Nederlandse Nobelprijswinnaars maar ook de soms moeizame weg naar erkenning. Vooral de natuurkundige Johannes van der Waals, die in 1910 een Nobelprijs ontving, kwam het succes bepaald niet aanwaaien. Van der Waals is de achtste zoon van een Leidse timmerman. Door zijn afkomst kon van der Waals niet naar een middelbare school, laat staan naar de universiteit. Door een enorm doorzettingsvermogen en elf jaar hard studeren, publiceerde hij een van de belangrijkste proefschriften in de theoretische fysica van de 19e eeuw. Bij zijn dood in 1923 herdachten mensen de timmermanszoon als een van de grootste geleerden uit zijn tijd, een echte selfmade man.
Het boek Nobel op de kaart bestaat grotendeels uit feiten over het werk van de Nobelprijswinnaars en hun wetenschappelijke weg naar de Nobelprijs. Hoewel het boek iets weg heeft van een encyclopedie zal het vaak een aha-momentje bij je oproepen. Denk maar aan de Lorentz-sluizen op de Afsluitdijk, die zijn vernoemd naar de Nobelprijswinnaar Hendrik Lorentz. Van 1918 tot 1926 werkte Lorentz mee aan plannen voor de drooglegging van de Zuiderzee. Dankzij de berekeningen van Lorentz kon de overheid voorspellen hoe hoog de waterstand zou zijn na de afsluiting van de Zuiderzee – en hoe hoog men de dijken moest maken. Het werk van Lorentz bleek van onschatbare waarde, en dus een eervolle vermelding op de sluizen waard. Een Nobelprijs kreeg Lorentz er niet voor, die had hij al in 1902 opgestreken voor zijn onderzoek naar het Zeeman-effect. Dat effect is overigens weer vernoemd naar een Pieter Zeeman, waarmee Lorentz zijn Nobelprijs deelde.
Wetenschappelijk succes is er dus te over in Nederland. Met Nobel op de kaart blijven ze weer even wat langer in het collectieve geheugen hangen.
- Nobel op de kaart
- Martijn van Calmthout en Jelle Reumer
- Lias
- € 19,95
Lees verder: