In zijn nieuwste werk Nexus vertelt Yuval Noah Harari, bekend van wereldwijde bestsellers als Sapiens, hoe informatienetwerken de geschiedenis vormgaven.
Onder informatienetwerken valt alles wat mensen in een gemeenschappelijk verhaal laat geloven. Dat kunnen religieuze instellingen of politieke bewegingen zijn, maar ook bankiers en advocaten. Die laatste twee liggen misschien minder voor de hand, omdat de waarde van geld en de geldigheid van wetten zo onomstreden zijn dat het ontkennen ervan geen zin heeft. Toch is ook het waarheidsgehalte van die verhalen, of ‘intersubjectieve realiteiten’ zoals Yuval Noah Harari ze noemt in zijn nieuwe boek Nexus, puur afhankelijk van hoeveel mensen erin geloven. Belangrijker nog is dat ons geloof in deze verhalen collectieve identiteiten schept, waardoor we kunnen samenwerken met mensen die we verder totaal niet kennen. En dat geeft ons een cruciaal voordeel op elke andere diersoort.
Open deuren
Wanneer Harari een nieuw werk publiceert, zijn de verwachtingen hooggespannen. Die worden in Nexus helaas maar bij vlagen waargemaakt. Zo neemt Harari flink de tijd om open deuren in te trappen. Hele hoofdstukken worden besteed aan de uitleg dat schrift en boekdrukkunst handig zijn om een maatschappij op te bouwen, wetenschap een beter model voor waarheidsvinding biedt dan religie en onafhankelijke rechtspraak en vrije pers noodzakelijk zijn voor een democratie. In eerder werk blonk Harari uit in het vertellen van interessante gebeurtenissen uit de geschiedenis, om die als metafoor voor een groter verhaal te gebruiken. Dat gebeurt nu helaas veel minder.
Het uiteindelijke punt waar Harari naartoe werkt: algoritmen van sociale media en AI hervormen onze informatienetwerken fundamenteel door ons op maat gemaakte werkelijkheden voor te schotelen. Zo halen ze de mens in bij het verwerken van informatie en het nemen van beslissingen. Helaas is die boodschap voor een belangrijk deel een herhaling van die van Harari’s 21 lessen voor de 21ste eeuw – en toen dat boek in 2018 verscheen, klonk die nog een stuk verrassender.
Wie het eerdere werk van Harari niet gelezen heeft, zal nog wel een aantal interessante inzichten uit zijn nieuwe boek halen. Maar bij de lezers die Sapiens, Homo deus en 21 lessen wel kennen, zal Nexus de intersubjectieve werkelijkheid weinig veranderen.
