Theoretische natuurkunde kan ook voor leken interessant en begrijpelijk zijn, zo laat Nobelprijswinnaar Frank Wilczek zien met Fundamenteel.
Wat zijn de fundamentele bouwstenen van de materie? Hoe is ons heelal ooit ontstaan? Het zijn dit soort thema’s waar Fundamenteel zijn titel aan te danken heeft. Het boek biedt buitenstaanders een vogelvlucht over de natuurwetenschappen, maar schuwt nergens de lastige onderwerpen.
Nergens langdradig
Wilczek behandelt zowel het heelal als de atoomfysica, in het heden en verleden. Net op het moment dat je begint te duizelen van de omvang van het heelal, schakelt hij over op de minuscule schaal van de deeltjesfysica. Deze wisselingen, en de korte fragmenten van brieven en gedichten, zorgen dat de taaie kost nergens langdradig wordt.
Het boek neemt je mee door de geschiedenis, en laat zien hoe de fundamenten van de natuurwetenschap soms al teruggaan tot de oude Grieken. In de periode van na de verlichting wordt er ruimte gegeven aan de experimentele opzet waarmee wetenschappers tot hun ontdekking kwamen. Daarnaast worden er persoonlijke notities van wetenschappers aangehaald, die illustreren hoe zijzelf tegen hun eigen bevindingen aankeken, en soms moeite hadden die te accepteren. In deze gedeeltes komt de wetenschap echt tot leven; je voelt als lezer mee met de spanning en vertwijfeling van de ontdekkingsreis die zij als wetenschappelijke pioniers maakten.
Wilczek als verloskundige
Het is knap hoe Wilczek abstracte concepten als quantum veldentheorie uit weet te leggen door de lezer trapsgewijs door elke denkstap heen te loodsen. Fundamenteel overstijgt het niveau van leuke quiz-feitjes en waagt zich verder niet aan groteske voorspellingen of overdreven simplificaties. Wilczek schetst wetenschap niet zozeer als kennisfabriek, maar meer als een levensovertuiging.
Hij gebruikt meermaals de ontwikkeling van een baby als metafoor voor het wetenschappelijk proces. Baby’s construeren net als wetenschappers een model van de werkelijkheid om orde te scheppen in de waarnemingen. Het model dat wij als baby ontwikkelen werkt feilloos in ons dagelijks leven, maar is ontoereikend op de schaal van atomen of de kosmos. Om die werelden te begrijpen, zul je het model dat je als baby construeerde moeten loslaten alvorens je een nieuw model kunt bouwen. Je moet in psychologische zin herboren worden; een bevalling waarbij Wilczek de rol van verloskundige op zich neemt.
