Voor zelfs het onschuldigste kwaaltje bestaat tegenwoordig een medicijn. Wie denkt dat het wel meevalt met ons medicijngebruik, is na een bezoek aan de tentoonstelling Pillen en poeders snel van die gedachte genezen.
Softenon 50, atoxisch, betrouwbaar, smaakvrij’, propageert een reclameposter. Bij de poster staat een klein potje vol onschuldig ogende witte pillen en een zwart-witfoto met een afschuwelijk misvormde baby.
Het is slechts een van de vele beruchte medicijnen die zijn uitgestald op de tentoonstelling Pillen en Poeders, zorg of zegen?, te zien in Museum Boerhaave. De softenonposter herinnert aan de geruchtmakende softenon-affaire, die begin jaren zestig de wereld opschudde. Wereldwijd werden bijna tienduizend kinderen met onderontwikkelde of ontbrekende ledematen geboren nadat hun moeders tijdens de zwangerschap de beruchte slaappillen hadden genomen. ‘De softenon-vitrine laat zien waarom het belangrijk is om goed na te denken over medicijngebruik’, zegt conservator Bart Grob, die ons rondleidt.
Om nooit meer een nieuwe softenon-affaire te hoeven meemaken, is het College ter Beoordeling van Geneesmiddelen (CBG) in het leven geroepen. Dit jaar bestaat het college precies vijftig jaar, wat voor Museum Boerhaave in Leiden aanleiding is om een speciale expositie over medicijngebruik in te richten. Volgens Grob is het nut van het CBG nog steeds boven iedere twijfel verheven. ‘Kijk maar naar de commotie rond de Diane-pil afgelopen maart.’ De hormoonpil werd door het CBG verboden, nadat een tiental sterfgevallen met de pil in verband werd gebracht.
Mensen aan het denken zetten over hun medicijngebruik, dat is de doelstelling van Pillen en Poeders. De grootste blikvanger is een acht meter lange tafel met een enorme hoeveelheid pillen, die midden in de expositiezaal staat. Dit Britse kunstwerk, genaamd Cradle to Grave, vormt het vlaggenschip van de tentoonstelling. Het laat zien hoeveel medicijnen een gemiddelde westerling gedurende zijn leven inneemt. De pillen zijn in twee uitgerekte lappen gaas genaaid, een voor de vrouw en een voor de man.
Om het medicijngebruik van jong tot oud zo goed mogelijk weer te geven, hebben de kunstenaars de pillen geordend naar leeftijd van de gebruiker.
‘Hier is iemand bijvoorbeeld nog kind’, zegt Grob, terwijl hij wijst naar een gedeelte met een overdaad aan roze astma-pilletjes. ‘Aan het andere uiteinde vind je juist vooral pillen voor oudere mensen, bijvoorbeeld tegen een hoge bloeddruk.’
Hoewel het geen verrassing is dat je gedurende je leven de nodige medicatie tot je neemt, maakt de uitgestrekte pillenvlakte indruk. Laten de kunstenaars met de tafel zien dat we zijn doorgeslagen in het gebruik van geneesmiddelen? Grob: ‘Het is niet de intentie van de kunstenaars om stelling te nemen in die discussie. Ze laten ons medicijngebruik alleen zien, ze verbinden er geen conclusie aan.’
De bezoeker wordt dus aan het denken gezet. Hij mag aan de hand van de expositie zelf de rol van medicijnen in onze samenleving overpeinzen. Een touchscreen van de tentoonstelling helpt je een handje. In de computer is een enquête geprogrammeerd met acht morele meerkeuzevragen over geneesmiddelen. Bijvoorbeeld: ‘Zou wat jou betreft een levensreddend medicijn op de markt mogen komen, ook al is deze nog niet uitgebreid getest?’
Een ander touchscreen laat een live-tweet zien waarop twitterberichten met de woorden ‘medicijn’ of ‘pillen’ verschijnen. Naast de computer staat een grote glazen stolp. Voor elke nieuwe tweet die op het scherm verschijnt, valt een pilletje in de stolp. De pillenberg groeit langzaam, maar dat is gezien de inhoud van sommige tweets (‘Mam stopt me vol met medicijnen bleh.’) misschien maar beter.
Het adagium less is more gaat voor de expositie zelf niet op. De tentoonstelling neemt jammer genoeg slechts een enkele zaal in beslag, die voor de helft gevuld is met het kunstwerk. Niet voor niets wordt in de folder verwezen naar enkele stukken uit de vaste medische collectie van het museum, voornamelijk eeuwenoude medische apparatuur.
Een rondgang langs deze apparaten is een logisch vervolg op een bezoek aan Pillen en Poeders. Als opwarmer voor de rest van het museum staan ook in de expositie zelf een paar vitrines met ‘de historische tegenhangers van moderne geneesmiddelen’, zoals Grob ze noemt. Je vindt er bijvoorbeeld kreeftenogen, die in vermalen vorm een heilzame werking hebben. Althans, zo dacht men driehonderd jaar geleden.
Het eeuwenoude medicijn kwik mag uiteraard niet ontbreken. Voor de ontdekking van antibiotica werd kwik voorgeschreven aan syfilispatiënten. Het was vast niet de bedoeling, maar bij zulke afschrikwekkende voorbeelden valt het hedendaagse pillengebruik in het niet.
Pillen en Poeders, zorg of zegen?
Geopend tot en met 24 november,
op dinsdag t/m zondag van
10.00-17.00 uur.
€9,50 voor volwassenen. Diverse kortingen voor onder andere jongeren, senioren en CJP-pashouders. Gratis voor kinderen t/m 5 jaar, studenten en museumjaarkaarthouders.
Museum Boerhaave
Lange St. Agnietenstraat 10, Leiden
www.museumboerhaave.nl