Hoe kan het dat de ene mens kiplekker 90 jaar wordt, terwijl de andere struikelend van ziekte naar kwaal veel jonger overlijdt? Nemo-tentoonstelling Living looonger gaat in op die vraag. Verouderingsbioloog Eline Slagboom legt uit hoe het komt dat sommige mensen heel oud worden.
Op een televisiescherm vertelt een Nederlandse tachtiger dat hij de kwaliteit van zijn leven zó slecht vindt dat hij liever dood wil. Op een volgend beeldscherm doet een lenige, hoogbejaarde Italiaanse vrouw in een jongemeisjesturnpakje een acrobatische turnact. Het derde beeldscherm toont een Amerikaanse vijftiger die fulltime bezig is met gezond blijven en voedingssupplementen slikken.
Deze drie filmpjes vormen de start van de expositie Living looonger in De Studio, dependance van wetenschapsmuseum Nemo. Ieder mens gaat op zijn eigen manier om met ouder worden en sterven, is de boodschap.
Living looonger behandelt thema’s zoals de invloed op het verouderingsproces van bewegen, eten, stress, nieuwe dingen leren, sociaal gedrag enzovoort. Het is een interactieve tentoonstelling vol testjes die de bezoeker zelf kan doen.
Verouderingsonderzoek is het terrein van de Leidse hoogleraar moleculaire epidemiologie Eline Slagboom. Zij onderzoekt onder andere welke erfelijke factoren gezonde veroudering stimuleren. Slagboom was betrokken bij de samenstelling van deze expositie.
Zo hielp ze met het optuigen van een enorme ‘boom’: daaraan hangen portretjes van mensen en dieren die opvallend oud worden of werden. Zoals de Française Jeanne Louise Calment, die in 1999 op 122-jarige leeftijd overleed. Slagboom: ‘En kijk bijvoorbeeld naar de naakte molrat. Het beest ziet er niet uit, maar hij kan wel 35 worden!’
Het geheim van vitaal oud worden
Slagboom stelt voorop dat de boodschap van deze tentoonstelling expliciet niet is dat we tegen elke prijs maar zo oud mogelijk moeten willen worden: ‘Maar omdat mensen nu gemiddeld ouder worden dan voorheen, is het belangrijk dat zo vitaal en gezond mogelijk te doen.’
Slagboom zoekt naar het geheim achter vitaal oud worden onder wat ze ‘de top 10 procent overlevers in de bevolking’ noemt: mensen van 90 jaar en ouder. ‘Ik bestudeer niet de eenlingen, maar mensen die in familieverband heel oud worden, bij wie oud worden in de genen zit.’
Lang leven is bij deze mensen dus erfelijk. Maar waaraan ligt dat? ‘Wat is er anders in deze mensen dan in anderen? Wat is er bepalend voor een lang leven? Dat is onze onderzoeksvraag. Stel dat wij uit zulke families stofjes zouden kunnen destilleren die veroudering bij anderen tegenhoudt, dan zou dat mensen kunnen helpen die ongezond ouder worden. Maar goed: dat kan dus niet.’
De heilige graal
Aan haar Leiden LangLeven Studie doen broers en zussen mee die 90 jaar of ouder zijn. ‘Deze families hebben genen die hen heel erg beschermen tegen ziekte. Dat zit met name in hun goede immuunsysteem maar ook in hun stofwisseling.’ En na twintig jaar onderzoek naar 20 duizend genen weet Slagboom op welke 300 daarvan de heilige graal moet liggen: ‘Maar ik weet nog niet precies hoe het werkt en welke van die genen de belangrijkste zijn.’
Een ander onderdeel van Living looonger gaat over het verschil tussen onze ‘kalenderleeftijd’ en onze ‘biologische leeftijd’, ondersteund door een paar doe-het-zelftestjes. Uiteraard bepaalt onze geboortedatum onze kalenderleeftijd. Slagboom: ‘Je biologische leeftijd is je ‘fysieke’ leeftijd.’ Die kan hoger of lager liggen dan je kalenderleeftijd, afhankelijk van hoe gezond of ongezond je bent. Je voelt je misschien prima, maar het beeld van je bloed kan iets anders zeggen. Je bloed laat zien hoe kwetsbaar je in werkelijkheid bent.’
Mensen verouderen – uiteraard, zegt Slagboom. Maar dat kunnen ze piepend en krakend doen, en dat kunnen ze vitaal doen. Slagboom heeft moeite met de huidige benadering van gezondheid en ziekte: we grijpen pas in wanneer mensen al ziek zijn. We sturen ze naar de dokter, laten ze behandelingen ondergaan en pillen slikken. Dát mag geld kosten. ‘Maar het zou veel beter zijn geld te investeren in preventie. Erop in te zetten dat mensen vitaler ouder worden. Daarmee kun je deels voorkómen dat mensen kwalen ontwikkelen die samenhangen met een minder gezonde leefstijl.’
Minder eten, meer bewegen
Met preventie bedoelt de verouderingsbioloog het bijsturen van de leefstijl, ook die van oudere mensen. Slagboom schetst een beeld van 60-plussers die samen sporten in de sportschool, onder begeleiding van een trainer die elke deelnemer individueel helpt. En ze vertelt over Growing old together, een interventiestudie waarbij 60-plussers, na een vooronderzoek naar hun gewoontes, 12,5 procent minder eten, en 12,5 procent méér bewegen dan ze gewend zijn.
Die aanpassingen blijken verrassend makkelijk vol te houden te zijn, en meetbare verbetering op te leveren: ‘Je ziet in het bloed dat deze mensen biologisch jonger worden. Oud worden klinkt als een slijtageslag waartegen je niks kunt doen. Maar mensen zijn levende systemen die zichzelf ‘levender’ kunnen maken. Je kunt veroudering afremmen.’
Dat is wat Living looonger onder andere bedoelt te zeggen: wanneer je dat echt wilt, is er voor vrijwel iedereen, ongeacht diens leeftijd, winst te behalen op het gebied van vitaliteit en gezondheid. Door meer te bewegen, door altijd te blijven leren, door gezond eten en slapen, door zo mogelijk sociale contacten te onderhouden. Het is niet gezegd dat we dan in een turnpakje 90 jaar worden, maar vitaler worden we er zeker door.
Living looonger: t/m 30/11, in NEMO De Studio, gebouw 027A, Marineterrein, Amsterdam
Lees hier ook onze recensie over deze tentoonstelling.
Eline Slagboom, Dordrecht, 14 januari 1960
1985 doctoraal Biochemie, Universiteit Leiden
1993 gepromoveerd op genomische instabiliteit en veroudering, Universiteit Leiden
Sinds 2000 hoogleraar Moleculaire Epidemiologie, LUMC
Onderzoeksvelden Leiden LangLeven Studie, LangLeven families van Nederland
Sinds 2017 Fellow Max-Planck Instituut voor de Biologie van Veroudering, Keulen