Hebban olla vogala nestas… Vogels zijn vanaf het absolute begin verbonden met de Nederlandse taal. Met De koekoek en Het vogelei verschenen dit jaar vertalingen van twee ware must reads voor de vogelliefhebber. Het koekoeksboek is bovendien door de spannende opbouw niet alleen voor kenners, maar ook voor ornithologische uilskuikens fascinerend leesvoer.
De koekoek staat wereldwijd bekend om zijn roep, nagebootst door klokken, componisten en een enkele voetbalcommentator. Maar het is een ander, veel minder sympathiek kenmerk dat de vogel een geliefd studieobject maakt. Koekoeken laten hun eieren door andere vogels uitbroeden, waarna het koekoeksjong zijn stiefbroertjes en –zusjes meedogenloos het nest uit werpt.
Aristoteles, Shakespeare en Milton waren al op de hoogte van dit misdadige gedrag, maar het was Darwin (wie anders) die er als eerste een zinnige verklaring voor gaf. Zijn evolutionaire uitleg liet echter een paar cruciale vragen onbeantwoord. Waarom is de koekoek de enige vogel die deze tactiek toepast? En hoe kunnen de schobbejakken er al eeuwenlang mee wegkomen?
Karekiet
Auteur Nick Davies belooft aan het begin van De koekoek deze vragen in een ‘detectiveverhaal’ te beantwoorden. Die belofte maakt hij volledig waar. Door de spannende opbouw sleept Davies je mee van paragraaf naar paragraaf, met geestige vogelsilhouetjes ertussenin.
Davies verrichtte als gedragsecoloog tientallen jaren onderzoek naar de koekoek en zijn slachtoffers. Via onder andere experimenten met modeleieren kwam hij erachter hoe de koekoek verwikkeld is in een evolutionaire wapenwedloop met de karekiet. Om herkenning te voorkomen, gaan koekoekseieren steeds meer op de legsels van karekieten lijken, waarna karekieten op hun beurt weer anderskleurige eieren gaan leggen, enzovoorts.
Ondanks dit vileine gedrag komen koekoeken steeds minder voor. Het is te hopen dat de bedriegers onder de vogels een nieuwe truc in petto hebben om het tij te keren, zodat ook de schrijvers en dichters van de toekomst de aankondiger van de lente kunnen bezingen.
Bekoorlijke ovalen
De meeste biologen zijn het erover eens dat het ei er eerder was dan de kip, of de koekoek, of een willekeurige andere vogelsoort. Op de boekenmarkt gaat dit principe echter niet op. Enkele maanden na het koekoeksboek verscheen namelijk Het vogelei.
De twee boeken hebben het een en ander gemeen. Het vogelei beschrijft eveneens in detail de wapenwedloop rond de koekoekseieren en ook in dit boek markeren tekeningetjes de overgangen tussen paragrafen – in dit geval uiteraard geen vogels, maar eieren. Bovendien is de auteur, hoogleraar diergedrag Tim Birkhead, toevalligerwijs de broer van Mike Birkhead, presentator van een BBC-serie gebaseerd op De koekoek.
Hoewel Het vogelei niet zo spannend is opgebouwd als De koekoek, vertelt de auteur minstens even gepassioneerd en toegewijd over zijn studieobject en de mensen die hun leven eraan hebben gewijd. Liefkozend beschrijft Birkhead de ‘volmaaktheid’ en ‘perfectie’ van het ei. Het wordt bijna eng als hij begint over de erotische uitstraling van het vogelei, met diens ‘bekoorlijke ovalen en rondingen’.
Gelukkig houdt de auteur het voornamelijk bij de biologische eigenschappen van het ei, dat hij van buiten naar binnen volledig ontleedt. Dat maakt Het vogelei al met al een leerzaam boek over een verrassend complex onderwerp.
Altijd op de hoogte blijven van het laatste wetenschapsnieuws? Meld je nu aan voor de New Scientist nieuwsbrief.
Lees verder:
- Vreemde koekoek in de familie helpt een handje
- Meer koekoekseieren verwarren gastouders
- Dino-eieren waren blauw en groen gekleurd
- Wetenschappers ‘ontkoken’ een ei