Grijze walvissen lopen tijdens een zonnestorm meer risico om te stranden dan op een ander moment. Dat blijkt uit een onderzoek naar bijna 200 aangespoelde grijze walvissen in de afgelopen 30 jaar.
Biofysicus Jesse Granger van de Amerikaanse Duke-universiteit en haar collega’s vermoeden dat elektromagnetische ruis in het radiogolvengebied, dat door zonnestormen wordt geproduceerd, het magnetische kompas van walvissen in de war brengt. Walvissen gebruiken dit kompas om de weg te vinden. Zeker weten doen de onderzoekers dat niet. Granger benadrukt dat haar team slechts een verband heeft aangetoond tussen de twee gebeurtenissen, zonnestormen en strandingen. ‘Het vormt geen direct bewijs.’
Magneetvelden zien
We weten maar weinig over hoe walvissen navigeren tijdens hun lange trektochten door de oceanen. Waarschijnlijk maken ze net zoals veel andere dieren gebruik van magnetoceptie, het vermogen om magnetische velden waar te nemen. Dit is echter moeilijk vast te stellen.
Mieren zijn magnifieke navigators
Mieren zijn in staat tot verbazingwekkende navigatieprestaties. Misschien kan waardering hiervoor helpen om deze insectensoorten te behouden.
Om de navigatiemethode te onderzoeken, keken Granger en haar team naar 186 gevallen waarin grijze walvissen zonder enige verwondingen of interacties met mensen waren gestrand. Vermoedelijk is zo’n stranding het gevolg van een navigatiefout.
Zon als stoorzender
De onderzoekers stelden vast dat er twee keer zoveel kans was op een stranding op dagen dat er meer zonnevlekken waren. Dat zijn relatief koele plekken op de zon, die worden veroorzaakt door sterke magneetvelden.
Zonnevlekken zijn in verband gebracht met zonnestormen – heftige uitbarstingen van de zon die het magnetisch veld van de aarde kunnen beïnvloeden en kompassen in de verkeerde richting kunnen laten wijzen. Verrassend genoeg vond het team geen verband tussen werkelijke afwijkingen in het aardmagnetisch veld en de walvisstrandingen.
Wel bleken strandingen vier keer zo waarschijnlijk op dagen dat de zonneactiviteit leidde tot veel elektromagnetische ruis in het radiogolfgebied. Dit past bij de veronderstelling dat bepaalde eiwitten in de ogen van de dieren, cryptochromen genaamd, betrokken zijn bij het waarnemen van magnetische velden. Het mechanisme dat hierachter schuilgaat, kan worden verstoord door ruis in het radiofrequentiegebied. In feite verblindt de ruis de walvissen voor magnetische velden.
Trage postduiven
Eerder onderzoek wees er al op dat zonneactiviteit de navigatie van dieren kan beïnvloeden. Een voorgaande studie toonde bijvoorbeeld aan dat postduiven op dagen met een hoge zonneactiviteit langzamer vlogen, zegt Granger. Er zijn ook aanwijzingen dat radioruis de navigatie van vogels verstoort.
Een actieve zon kan strandingen waarschijnlijker maken, maat het is zeker niet de enige oorzaak, zegt strandingsdeskundige Rob Deaville van een Britse onderzoeksprogramma naar aangespoelde walvissen. ‘Er is een groot aantal redenen waarom walvissen stranden’, zegt hij.
