Zeldzame, krachtige sterrenvlammen die alleen bij jonge sterren voor leken te komen, blijken ook mogelijk op oudere sterren zoals de zon. Japanse onderzoekers waarschuwen dat deze ‘supervlammen’ elke paar duizend jaar plaatsvinden. Als de straling van een supervlam de aarde bereikt, kan dat ernstige gevolgen hebben voor onze elektronica.
Een zonne- of sterrenvlam is het gevolg van een explosie aan het steroppervlak. Daarbij komt veel energie vrij, die als straling de ruimte in zwiept.
‘Als we iets buitenaards ontmoeten, dan is het een machine’
Oude sterren en pril leven – dat zijn de onderwerpen waar het hart van sterrenkundige Leen Decin harder van gaat kloppen.
Zonder de zon is er geen leven op aarde mogelijk. Maar onze ster vormt door deze oppervlakte-explosies ook een bedreiging. De straling van krachtige zonnevlammen kan de ozonlaag beschadigen. Schadelijke uv-straling kan dan de aarde bereiken en in levende wezens voor DNA-mutaties zorgen. Ook kunnen er magnetische stormen ontstaan als de zonnevlam op de magnetosfeer van de aarde botst. Dat zou het elektriciteitsnet, satellieten en alle andere elektronica plat kunnen leggen.
In maart 1989 zorgde een heftige zonnestorm voor negen uur durende stoomuitval in Quebec, Canada. De extreme zonnevlammen die volgens de Japanse onderzoekers mogelijk zijn, zijn zeker duizend keer krachtiger dan die zonnestorm. Zoiets zou elektronica over de hele wereld kunnen verstoren. Dat kan leiden tot wereldwijde stoomuitval en kortsluiting in communicatienetwerken.
Vlammende sterren
Zonne- of sterrenvlammen ontstaan doordat energie die eerst gevangen zat in magnetische velden aan het oppervlak plots vrijkomt. Hierbij wordt straling en materie van de zon de ruimte ingeslingerd. Hoe die energieophoping precies ontstaat, is niet bekend. Daardoor zijn de vlammen onvoorspelbaar.
De aardse atmosfeer beschermt ons grotendeels tegen de schadelijke gevolgen van deze zonnestormen. Meestal merken we er weinig van, behalve dat het een heftiger noorder- of zuiderlicht veroorzaakt.
Maar soms zijn de zonnevlammen of zonnestormen krachtiger. Het heftigste bekende voorbeeld is de zonnestorm van 1859. Toen legde een zonnevlam telegraafsystemen plat. In de huidige tijd zou een vergelijkbare gebeurtenis grotere gevolgen hebben, doordat we nu overal elektronica voor gebruiken, waarschuwt eerste auteur Yuta Notsu.
Niet alleen voor jonge sterren
Uit observaties van andere sterren bleek dat daar veel krachtigere zonnevlammen voorkomen dan wij tot nog toe bij de zon hebben zien. Vooral jonge sterren hebben bijna wekelijks supervlammen die honderd tot duizend keer heftiger zijn dan de groots waargenomen zonnevlammen. Tot nu dachten sterrenkundigen dat deze extreme sterrenvlammen uitsluitend bij jonge, actieve sterren voorkomen. Maar ook sterren van de meer respectabele leeftijd zoals onze zon (4,6 miljard jaar) blijken ertoe in staat.
Tot deze conclusie komen de onderzoekers doordat ze in data van de ruimtetelescoop Kepler helder oplichtende zonachtige sterren zagen. Dit deed vermoeden dat er heftige explosies aan het oppervlak waren. Het was een toevallige vondst. Ruimtetelescoop Kepler zoekt eigenlijk naar exoplaneten.
‘Met metingen van ruimtetelescoop Gaia en de Apache Point Observatory in New Mexico konden we bevestigen dat er inderdaad supersterrenvlammen plaatsvinden op zonachtige sterren’, zegt Notsu. ‘Uit een statistische analyse van die data concluderen we dat er waarschijnlijke elke paar duizend jaar zo’n supervlam plaatsvindt op zonachtige sterren.’
Voorbereiding
Er bestaat dus een kans dat we in de komende paar honderd jaar een superzonnevlam meemaken. En zelfs als dat niet gebeurt, is een fikse ‘normale’ zonnevlam ook een groot risico. Hoe kunnen wij ons ertegen beschermen? ‘Ik heb daar nu geen duidelijk antwoord op’, zegt Notsu. ‘Er zijn meer studies nodig. Mogelijk helpt het om meer backup-systemen te bouwen.’
Gelukkig zijn er zijn onderzoekers die werken aan manieren om te aarde te beschermen. Daaronder zijn ook wetenschappers met sciencefictionachtige plannen, zoals een kunstmatig, magnetisch schild.