Er is niet genoeg water aanwezig in de wolken van Venus om leven in stand te houden. Zelfs de meest geharde micro-organismen, die onder de meeste extreme omstandigheden op aarde leven, hebben er geen schijn van kans. Dat concluderen onderzoekers na uitgebreid onderzoek naar water in de atmosfeer van de planeet.
Afgelopen september rapporteerden onderzoekers dat ze fosfinegas gevonden zouden hebben in de atmosfeer van Venus. Dat zou kunnen betekenen dat er microben leven die dit gas produceren. Er zijn op aarde namelijk geen andere natuurlijke processen bekend waarbij dit gas in de gemeten hoeveelheden ontstaat.
Ruim een maand later verscheen er een analyse van een andere onderzoeksgroep die de data goed bekeek en daarin juist geen aanwijzingen vond voor fosfinegas. Sindsdien wordt er in de wetenschappelijke wereld flink gediscussieerd over de vraag of er nou wel of geen fosfine is. En of dit betekent dat er micro-organismen leven in de wolken.
‘Als we iets buitenaards ontmoeten, dan is het een machine’
Oude sterren en pril leven – dat zijn de onderwerpen waar het hart van sterrenkundige Leen Decin harder van gaat kloppen.
Leven in druppeltjes
Het klinkt gek: micro-organismen die leven in druppeltjes in de atmosfeer van Venus. Maar in de onderste laag van onze aardse dampkring (de troposfeer) zijn micro-organismen gevonden. Een probleem is wel dat de druppels in de atmosfeer van Venus voor meer dan 75 procent uit zwavelzuur lijken te bestaan. Dat is erg zuur voor leven.
John Hallsworth, bioloog aan Queen’s University Belfast in het Verenigd Koninkrijk, had een andere vraag over de leefomstandigheden in de Venuswolken. Hij wilde weten of er eigenlijk wel genoeg water beschikbaar is voor actief leven in de wolkendruppels. Een hoge zuurgraad is volgens hem namelijk een minder groot probleem dan te weinig water. Om zijn vraag te beantwoorden, sloeg hij de handen ineen met onderzoekers uit verschillende vakgebieden – van biowetenschap en planeetwetenschap tot atmosferische chemie en natuurkunde.
Wolken van Jupiter: geschikt
Allereerst keken de onderzoekers welk aards micro-organisme de meest droge omgeving aankan. Dat bleek de schimmel Aspergillus penicillioides. Vervolgens berekenden ze de waterconcentratie in de druppels van Venus aan de hand van metingen van ruimtesondes die door de wolken zijn gevlogen. Het bleek dat de druppels minder dan een honderdste van de minimale hoeveelheid water bevatten die deze bikkelharde schimmel nodig heeft om actief te overleven. Zelfs de grootste extremofiel die we op aarde hebben, maakt dus geen schijn van kans in de wolken van Venus.
De berekeningen van de onderzoekers zijn ook bruikbaar voor andere (exo)planeten, schrijven ze. Als test berekenden ze de waterconcentratie in de wolken van Jupiter. Tot hun verbazing bleken de water- en temperatuuromstandigheden in het wolkendek van Jupiter wél geschikt voor leven.
‘Maar dat betekent niet dát er leven is’, merkt Hallsworth op. ‘Leven heeft meer nodig dan een aangename temperatuur en beschikbaar water.’ Waarschijnlijk is de straling er te hoog en de hoeveelheid voedingsstoffen te laag voor leven.
‘Als er leven is op plekken zoals de wolken van Venus, dan is het compleet ander leven dan wat wij kennen. Het is dan niet gebaseerd op water, zoals het leven op aarde’, besluit Hallsworth.
Toch leven?
De conclusie van de onderzoekers lijkt duidelijk. Maar op Twitter uit astrobioloog David Grinspoon, die al langer onderzoek doet naar de wolken van Venus, kritiek. ‘Bij het lezen van dit artikel zou je denken dat het een vaststaand feit is dat de wolken van Venus zuiver zwavelzuur zijn’, schrijft hij. ‘Dit is enorm overmoedig. In werkelijkheid zijn er veel grote mysteries over de wolkensamenstelling. Er zijn veel hints dat de wolken niet uniform en homogeen zijn en dat de grote [druppels] niet puur zwavelzuur zijn.’
Volgens Grinspoon is de conclusie van de onderzoekers – dat de wolken ‘onbewoonbaar’ zijn voor leven – dus te makkelijk getrokken. Gelukkig staan er maar liefst drie ruimtesondemissies gepland naar Venus: twee van de Amerikaanse ruimtevaartorganisatie NASA en een van de Europese ESA. Die missies kunnen waarschijnlijk vragen over de samenstelling van de zure wolken van Venus ophelderen.
