Een groep wetenschappers uit Delft roept op tot actie om wereldwijd alle meren beter te beschermen. Door de verslechterde zoetwaterkwaliteit zijn er nu al 84 procent minder gewervelde dieren in meren te vinden, en stoten meren steeds meer methaangas uit. Met betere internationale samenwerking valt er bij de meren veel klimaatwinst te boeken.
Van de lokale sloot tot de Noord-Amerikaanse Great Lakes: de wereld telt meer dan honderd miljoen meren. Samen hebben ze dezelfde oppervlakte als Argentinië, zo’n 2,8 miljoen vierkante kilometer. Op dit moment vallen ze allemaal onder lokaal beheer. Volgens een groep wetenschappers uit Delft en het Verenigd Koninkrijk moet dat anders. Met internationale actie willen zij het tij keren voor meren.
Stand van zaken
Veel meren zijn ronduit ongezond. Dat is goed te zien aan afname van het aantal soorten die erin rondzwemmen. Tussen 1970 en 2020 is 84 procent van de gewervelde dieren verdwenen uit zoetwatermeren. Een sloot waarin een halve eeuw terug honderd snoeken zwommen, heeft er nu gemiddeld nog maar zestien. Dat is de snelste achteruitgang van alle leefgebieden op aarde.
‘Ik probeer robots te ontwikkelen die ook echt een nieuwe stap maken’
Hoe werkt vliegen? Dat lijkt een simpele vraag, maar voor luchtvaarttechnicus en bioloog David Lentink is het een levenslange zoektocht.
Ook de mens heeft het zwaar door de slechte gezondheid van de meren. Op dit moment zijn 122 miljoen mensen voor hun drinkwater afhankelijk van ongefilterd water uit meren. Giftige algenbloei kan dan zorgen voor ernstige gezondheidsschade. In China, de Verenigde Staten en Australië bedreigt algenbloei nu al de drinkwatertoevoer naar grote steden.
Vermesting
De oorzaak van deze slechte gezondheid is bijna overal vermesting van het water, ook wel eutrofiëring genoemd. Vermesting is een toename aan voedingsstoffen, vooral afkomstig uit de landbouw en afvalwater, en kan gevaarlijke algenbloei in meren veroorzaken. Hierdoor sterven waterplanten, en kunnen vissen niet meer jagen door een gebrek aan licht.
Doordat de vermesting toeneemt, komt er ook steeds meer methaangas uit meren. Meststoffen worden in de bodem omgezet tot methaan als er geen zuurstof beschikbaar. Huidige berekeningen laten zien dat er elk jaar minimaal een miljard ton aan CO2-equivalent aan methaan elk jaar uit meren komt.
Vermesting van zoetwater kost Nederland volgens berekeningen van Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling (OESO) elk jaar tussen de 342 en 641 miljoen euro, doordat het ons water vervuilt. De kosten van de methaanuitstoot uit meren zijn daarbij niet meegenomen. Wereldwijd kunnen die maatschappelijke kosten oplopen tot honderden miljarden euro’s per jaar. De methaanuitstoot kan jaarlijks zelfs biljoenen euro’s aan klimaatschade gaan aanrichten tegen 2100.
Hoop
Om deze schade te beperken, en misschien zelfs wat klimaatwinst te boeken, klinkt nu de oproep voor een nieuw, duurzaam en internationaal plan om meren gezonder te maken. Die oproep komt van het instituut voor wateronderwijs (IHE) in Delft en het UK Centre for Ecology and Hydrology in het Verenigd Koninkrijk. Het internationale karakter van het plan is belangrijk, omdat de oorzaken en oplossingen voor de slechte gezondheid van meren internationaal zijn. Doordat meren nu vaak per stuk bekeken worden, zien landen niet hoeveel ze kunnen winnen met het gezonder maken van hun meren.
De wetenschappers willen beginnen met meer watermetingen. In 2020 was de waterkwaliteit van slechts 13 duizend meren gemeten. Dat aantal moet omhoog, vooral op het zuidelijk halfrond.
Ook moet er meer samenwerking komen, tussen mensen en tussen landen. Mensen die actief te maken hebben met een meer, zoals vissers en boeren, moeten mee willen helpen. De wetenschappers willen dat voor elkaar krijgen door duidelijk uit te leggen hoe het met het meer gaat, en wat er te winnen is als het meer gezonder wordt.
Win-win situatie
Ontwikkelingslanden hebben vaak het geld niet om de oorzaken van de slechte gezondheid van meren aan te pakken. Voor dit soort problemen rondom koraalriffen bestaat al een fonds. De wetenschappers pleiten voor zo’n zelfde fonds voor meren. Zo moet ook de manier waarop mensen geld verdienen aan het meer verduurzamen, bijvoorbeeld door vervuilende landbouw rond het meer biologisch te maken.
De laatste stap gaat over bewustwording. Hiervoor is een kennisnetwerk nodig zodat iedereen rondom een meer weet wat hem of haar te doen staat, en instituten beter kennis kunnen delen. Zo’n netwerk kan er ook voor zorgen dat het onderwerp hoog op de internationale agenda blijft staan.
‘Op het moment is er geen internationaal afgesproken beleid voor het beheer van meren. Maar de schaal van de oorzaken van de achteruitgang van meren is internationaal,’ zegt hoogleraar aquatische ecologie Ken Irvine van IHE in Delft. Het beheer van meren is nu nog vooral op mensen gericht, ten koste van de natuur. ‘Juist hierom is het zo belangrijk dat we een internationaal beheerplan vastleggen over het herstel van meren, inclusief klimaatadaptatie en biodiversiteitsherstel .’
‘Mensen moeten weten dat het hier om een win-win situatie kan gaan’, beaamt marine ecoloog Sarian Kosten van de Radboud Universiteit Nijmegen, die niet bij de oproep betrokken was. ‘De gezondheid van een meer zegt namelijk ook veel over de gezondheid van het omliggende land. En een gezond meer stoot ook veel minder methaangas uit.’
