De wonderkip. Zo staat de vogel bekend waarvan twintig jaar geleden in Limburg een fossiel is gevonden. Uit nieuw onderzoek blijkt dat het de oudste moderne vogel is die we kennen. Paleontoloog John Jagt van het Natuurhistorisch Museum Maastricht droeg zijn steentje bij om dit vast te stellen.
Wat is er precies gevonden in de Limburgse grond?
‘Het schedeltje en wat stukjes van de rest van het skelet van de vogel. Het fossiel komt uit het Maastrichtien, een tijdvak in het late Krijt, zo’n 66,7 miljoen jaar geleden. Dit was vlak voor de massa-extinctie waarbij ook de dinosauriërs uitstierven.
‘Ik probeer robots te ontwikkelen die ook echt een nieuwe stap maken’
Hoe werkt vliegen? Dat lijkt een simpele vraag, maar voor luchtvaarttechnicus en bioloog David Lentink is het een levenslange zoektocht.
De botjes zitten in vier kleine brokjes kalksteen en zijn afkomstig uit een groeve vlak bij Maastricht. Het fossiel is rond het jaar 2000 al gevonden, maar lang bij de vinder thuis gebleven. Na een aantal jaar kwam het in ons magazijn terecht. We wisten al snel dat we met een fossiel van een vogel te maken hadden. Maar vogels zijn altijd lastig: de botten zijn zo broos en fragiel, dat kun je niet uit de steen halen zonder schade toe te 
brengen. We hebben het dus maar gewoon op de plank laten liggen.’
Hoe zijn jullie er dan uiteindelijk achter gekomen wat er in de brokken steen zat?
‘Een student uit Cambridge kwam een ander vogelfossiel halen. We hadden al eerder over de vondst van dat fossiel gepubliceerd, en hij wilde kijken of hij het met een micro-CT-scan beter kon bekijken. Tijdens de koffie vertelde ik over dit fossiel; daar had hij ook wel interesse in. Beide fossielen zijn meegegaan naar Cambridge, waar op de scan de bijzondere schedel van deze vogel tevoorschijn kwam.’
Wat is er zo bijzonder aan?
‘Dit is de meest complete schedel uit het late Krijt. Daarnaast is dit de oudste moderne vogel. Voor de massa-extinctie leefden er ook allerlei vogels van andere evolutionaire takken: een soort experimenten van de natuur. Maar die experimenten zijn inmiddels allemaal uitgestorven. Er leefden bijvoorbeeld veel vogels met tanden in de bek. Dat waren net een soort mini-dinosauriërs.’
Hoe weet je dan zo zeker dat dit een moderne vogel is?
‘Naast het gebrek aan tanden, kun je heel veel herkenbare karaktereigenschappen aan de schedel zien. Kijk je naar de voorkant, dan denk je dat het een kip is. Kijk je vervolgens naar de achterkant van de schedel en het schedeldak, dan lijkt het erg veel op een eend.’
Wat leert deze ‘wonderkip’ ons?
‘We weten nu dat er al vóór de massa-extinctie moderne vogels waren. Het was een raadsel waarom alle vogels na de grote klap geen tanden meer hadden, maar nu is dat ineens veel logischer: alleen tandloze vogels hebben het overleefd. Waarom die andere vogels zijn uitgestorven, weten we nog niet. Het liefste zouden we zoveel mogelijk fossielen hebben van zoveel mogelijk soorten. Helaas zijn in Europa niet veel vogelfossielen te vinden.’
Waar komt dat door?
‘Europa is heel dicht bebouwd. Daarnaast is er door gebergtevorming veel land overhoop gegooid en hebben we meermaals een verschuiving van de zee gehad, waardoor materiaal weg is gespoeld. En vogels zijn altijd lastig te vinden: als er nu een mus doodgaat, is die binnen drie weken compleet weg.
Daarnaast moet een vinder herkennen dat een stuk steen een fossiel bevat, zodat die het meeneemt. Ik hoop dan ook dat deze vondst mensen aanspoort om nog eens door hun eigen collecties te speuren. En als daar wat interessants tussen zit: niet uit het steen halen, maar bewaren voor een CT-scan.’
