De bosbranden in Californië begin dit jaar laten het volgens Jan Terlouw maar weer eens zien: we zitten met het klimaat op een kantelpunt. De oud-politicus, schrijver en natuurkundige is inmiddels 93, maar zet zich nog steeds vol overgave in voor een goede omgang met de planeet. Op World Earth Day, op 22 april, is hij te zien tijdens het evenement New Scientist Live! x Discovery Museum: AI voor de aarde in Kerkrade.
Al meer dan dertig jaar woont hij in Twello, een dorp tussen Deventer en Apeldoorn. Vanuit zijn huis, verstopt tussen de bomen, kijkt hij uit op een enorm weiland en ongerepte natuur. ‘Dat ding is wel handig als ik het land op wil’, zegt Terlouw glimlachend terwijl hij naar een golfkarretje wijst. ‘Ik ben inmiddels 93 en alles gaat moeilijker. Ik loop niet meer zo goed, heb een vervelende bronchitis achter de rug – en nog zo wat van die dingen. Maar ik ben er nog en ik zal het niet nalaten om te vertellen dat we er een puinhoop van maken.’
Jan Terlouw was lang een bepalend gezicht in de Nederlandse politiek. Hij was lijsttrekker van D66, minister van Economische Zaken, vicepremier, Commissaris van de Koningin en Eerste Kamerlid. Daarnaast is Terlouw een veelgeprezen schrijver. Boeken als Oosterschelde , Oorlogswinter en De Kloof worden anno 2025 nog steeds herdrukt. Nu is hij vooral bezig om door middel van bijeenkomsten, interviews en tv-optredens politici en burgers te bewegen op een fundamenteel andere manier met de aarde om te gaan.
Oud-analist AIVD onderzocht de radicale linkse actiescene
AIVD-analist Berrie Hanselman deed wetenschappelijk onderzoek naar vijftig jaar links activisme in Nederland.
‘Als ik gevraagd word om ergens te spreken, neem ik altijd een stoel mee’, zegt hij in zijn woonkamer, omringd door boeken en tijdschriften over dit thema. ‘Die moet bij iedere vergadering staan waarin besluiten worden genomen die voor toekomstige generaties van belang zijn. Op deze stoel zitten de nog ongeborenen. Met hen moeten besluitvormers óók rekening houden.’
En, doen besluitvormers dat een beetje: rekening houden met toekomstige generaties?
‘Totaal niet. We doen allemaal dingen die fataal zijn voor toekomstige generaties, maar betrekken hen niet bij de besluitvorming. We zijn gewoon slechte voorouders. Ik heb twaalf kleinkinderen en twintig achterkleinkinderen. Kunnen die straks nog wel leven? Zij zijn de reden dat ik de staat van onze planeet blijf agenderen.’
Waarom wordt er zo weinig acht geslagen op de belangen van onze kinderen?
‘Sinds de industriële revolutie is onze samenleving gebaseerd op kapitalisme: hebben, produceren en genot najagen. Dat gaat ten koste van de levende natuur. En we zijn met z’n allen de aarde aan het opwarmen. Het eigenaardige is dat de aarde daar niet tegen kan.’
Waarom is dat eigenaardig?
‘De aarde heeft ijstijden en hittegolven doorstaan. Maar hij kan niet tegen de langzame opwarming van zowel het land als de zee. Een winter met min twintig graden Celsius en een zomer met twee hittegolven kunnen we prima hebben. Maar structurele opwarming niet. Vergelijk het met het menselijk lichaam: we kunnen er niet tegen als de temperatuur van ons lichaam structureel anderhalve graad stijgt. Als je met een temperatuur van 38,5 graden moet leven, dan heb je constant koorts. Dan ben je ziek.’
Met welk gevolg?
‘Daar ga je dood aan. Dat is wat er aan het gebeuren is met het klimaat. We zijn de aarde aan het opwarmen en uiteindelijk vernietigen we de planeet.’
Waar ziet u de grootste impact?
‘Waar niet? Kijk naar de bosbranden in Californië. Het weer wordt extremer: veel meer neerslag, meer verdroging, verwoestijning, meer stormen. We bevinden ons echt op een kantelpunt. Er kan een moment komen waarop de zeespiegel zo ver stijgt, dat er niks meer aan te doen is. Wat je ook doet, je krijgt het niet meer hersteld. Uiteindelijk helpen we onszelf op deze manier om zeep.’
Waarom kickt de menselijke overlevingsdrang volgens u niet in?
‘Dat komt door het kapitalistische systeem. We zijn in staat om allerlei bijzondere technieken te ontwikkelen, maar op economisch gebied zijn we op het punt beland dat enkele multimiljardairs alles voor het zeggen hebben. Honderden miljoenen mensen lijden onnodig honger. De mensheid heeft gefaald.’
Is de planeet en daarmee de mensheid nog te redden?
‘Alleen als we op tijd gaan inzien dat er iets moet gebeuren. De mensen die het nu voor het zeggen hebben, moeten zo erg schrikken van al die effecten dat ze in actie komen. Er zit uiteindelijk niks anders op dan het kapitalistische systeem overboord te gooien.’
Kan de razendsnelle ontwikkeling van kunstmatige intelligentie een steentje bijdragen aan een oplossing?
‘Nieuwe technologieën geven ons meer inzicht in wat we aan het doen zijn. Ze kunnen ons doen inzien dat we een fatale weg zijn ingeslagen. We kunnen alleen overleven als we ons gaan realiseren dat andere levensvormen gelijkwaardig aan ons zijn. We moeten ophouden andere levensvormen het leven onmogelijk te maken.’
U bent natuurkundige. Wordt er genoeg naar de wetenschap geluisterd?
‘Van wetenschappers verwacht ik dat ze blijven analyseren, vertellen wat er aan de hand is en met oplossingen komen. Politici moeten hiernaar luisteren. Ik word ontzettend ongelukkig als ik lieden van bepaalde populaire partijen hoor zeggen dat ze geen geloof hebben in de wetenschap. Ze beseffen blijkbaar niet dat ons hele leven het resultaat is van wetenschap.’
Hoe kunnen we de boel met elkaar toch een beetje leefbaar houden?
‘Door mijn nieuwe levenspartner lees ik veel over Ubuntu, een Zuid-Afrikaanse filosofie. Ik ben omdat wij zijn. En wij zijn, omdat de aarde is. Het gaat niet om ‘mij’, het gaat om ‘ons’. Als dat tot ons doordringt – en we daarnaar gaan leven – dan is er niks meer aan de hand.’
AI voor de aarde
Jan Terlouw komt via een video aan het woord op het evenement New Scientist Live! x Discovery Museum: AI voor de aarde, dat op 22 april plaatsvindt in Discovery Museum in Kerkrade. Tijdens deze avond zullen diverse sprekers vertellen over ontwikkelingen rond het veranderende klimaat en kunstmatige intelligentie. Zie newscientistlive.nl/aivoordeaarde.
