De centrale zandstenen van Stonehenge vormen mogelijk een kalender die overeenkomt met het zonnejaar. Elk van de rechtopstaande zandsteenblokken in de cirkel, waarvan er oorspronkelijk dertig waren, stelt daarbij een dag van de maand voor.
We dachten al langer dat Stonehenge een oude kalender was, omdat het monument op een lijn ligt met de zomer- en winterzonnewende. Hoe je de kalender moet aflezen, was echter onbekend. Nu blijkt uit een nieuwe analyse dat Stonehenge mogelijk een zonnekalender is zoals die in het oude Egypte werd gebruikt. Zo’n kalender is gebaseerd op een jaar van 365,25 dagen.
‘Het is een eeuwig werkende kalender, die zichzelf met elke zonsondergang van de winterzonnewende opnieuw kalibreert’, zegt archeoloog Tim Darvill van de Bournemouth-universiteit in het Verenigd Koninkrijk, die de analyse uitvoerde. Aan de hand van de stenen konden mensen die in de buurt woonden de dagen en maanden van het jaar bijhouden.
Waarom een inpoldering in de Biesbosch alles zegt over het landbouwbeleid van afgelopen eeuw
Eerst de boerderij, dan pas de natuur: de agrarische sector staat er bij veel mensen niet goed op. Historicus Marij Leenders beschrijft in haar onderz ...
Stenengroep
Het kalendersysteem werkt alleen als je weet naar welke specifieke stenen je moet kijken. In 2020 ontdekten archeologen dat de zandstenen – zogeheten sarsens – allemaal afkomstig zijn van dezelfde locatie, 25 kilometer verderop. Ze zijn gelijktijdig bij Stonehenge geplaatst. ‘Op twee na zijn alle sarsens bij Stonehenge afkomstig van die ene plaats. Dat zegt mij dat ze een eenheid vormen’, zegt Darvill.
Hij concludeert dat de stenen samen een gemeenschappelijk doel hadden. Hun aantal hint erop wat dat doel kan zijn.
Dertig, vier en vijf
Deze zandstenen werden rond 2500 v. Chr. in drie verschillende formaties gerangschikt. Dertig vormden de grote centrale steencirkel. Vier stenen werden in een rechthoekige formatie buiten deze cirkel geplaatst. De rest vormt vijf trilieten – de welbekende structuur van twee verticale stenen die een derde, horizontale steen dragen. Deze bevinden zich binnen de steencirkel.
‘Dertig, vijf en vier zijn interessante, kalenderachtige getallen’, zegt Darvill. ‘De dertig rechtop staande stenen passen heel mooi als dagen van de maand. Vermenigvuldig dat met twaalf, en je krijgt 360. Daar tel je nog eens vijf bij op – van de vijf centrale trilieten – en je krijgt 365.’
Om de kalender te baseren op een zonnejaar, moet je elke vier jaar een extra schrikkeldag toevoegen. Darvill denkt dat de vier stenen in de rechthoekige vorm gebruikt kunnen zijn om dit bij te houden.
Selectief bewijs
Dit kalendersysteem ‘is heel logisch’, vindt aardrijkskundige David Nash van de Universiteit van Brighton in het Verenigd Koninkrijk. ‘Ik hou van de elegante eenvoud ervan.’
Anderen zijn niet zo gemakkelijk overtuigd. ‘Het is zeker intrigerend, maar uiteindelijk niet overtuigend’, vindt archeoloog Mike Parker Pearson van University College London. ‘De getallen kloppen niet echt.’ Hij vindt het bijvoorbeeld niet logisch dat bij de trilieten twee staande stenen samen gelijk zijn aan één dag, terwijl bij de sarsencirkel elke verticale steen afzonderlijk een dag vertegenwoordigt. ‘Er wordt selectief gebruik gemaakt van bewijs in een poging om de getallen te laten kloppen.’
Vijf dagen feest
Hoewel een kalender met maanden van dertig dagen en een extra ‘tussenliggende’ maand van vijf dagen ons vandaag de dag misschien gek in de oren klinkt, gebruikten ook andere culturen zo’n systeem. De oude Egyptenaren gebruikten dit trucje vanaf ongeveer 2700 v. Chr. en ook in het oostelijke Middellandse Zeegebied werden rond deze tijd zonnekalenders ontwikkeld.
In Egypte hadden deze vijf extra dagen een belangrijke religieuze functie, zegt Sacha Stern, een deskundige op het gebied van oude kalenders aan het University College London. Darvill denkt daarom dat de vijf trilieten van Stonehenge misschien een vijfdaagse midwinterviering markeerden. Dat idee lijkt te worden ondersteund door het feit dat de hoogste steen van het monument, die deel uitmaakt van een van de trilieten, op de winterzonnewende naar de zonsopkomst wijst.
Idee van ver
De overeenkomsten tussen de Stonehengekalender en die van het oude Egypte doen vermoeden dat dit ontwerp een lange reis heeft afgelegd. Recente archeologische vondsten ondersteunen het idee dat in deze tijd langeafstandsreizen en -handel plaatsvonden. Een lichaam dat rond 2300 v.Chr. op 5 kilometer van Stonehenge werd begraven, de zogeheten ‘boogschutter van Amesbury’, bleek van een bereisde man. Isotopenanalyse liet zien dat hij in de Alpen was geboren en als tiener naar Groot-Brittannië kwam. Een ander stuk bewijsmateriaal van lange reizen is een rode glazen kraal, die op twee kilometer van het monument is gevonden. Die bleek rond 2000 v.Chr. in Egypte te zijn gemaakt.
Stern is echter niet overtuigd van het idee dat het kalendersysteem van Stonehenge elders is ontstaan. ‘Ik weet niet of je de Egyptenaren erbij moet halen’, zegt hij. ‘Waarom kunnen we ons niet gewoon voorstellen dat [de mensen die Stonehenge bouwden] het hele systeem zelf hebben bedacht? Zij wisten wanneer de zonnewende was. Vanaf dat punt hoef je alleen maar de dagen te tellen om uit te vogelen hoeveel dagen je in het jaar nodig hebt.’
