Hoe vaak lukt het jou om een rondzoemende mug te raken? Vliegende muggen weten vaak te ontsnappen aan een meppende hand. Wageningse onderzoekers hebben nu aangetoond hoe de irritante insecten dat voor elkaar krijgen.
Je wordt midden in de nacht wakker van een irritant gezoem om je oor. Slaperig sla je met je hand in de richting van het geluid. Je mist. Op het moment dat je met je hand in de richting van het insect mepte, voelde de mug namelijk de luchtstroom die je hand opwekt. Als reactie daarop draait de mug zich snel weg van het gevaar en surft vervolgens handig mee op de luchtstroom. Zo ontsnappen muggen aan de dood en kunnen ze jou de rest van de nacht blijven lastigvallen.
Deze strategie van muggen is onthuld door wetenschappers van de Wageningen Universiteit. Daarvoor legden ze met hogesnelheidscamera’s bijna 500 ontsnappingsmanoeuvres van muggen vast en analyseerden hun gedrag.
Dit is hoe we wiskundefobie te lijf kunnen gaan
Sarah Hart vertelt hoe we de angst voor getallen en formules weg kunnen nemen.
Meppen met hand of vliegenmepper
Een paar jaar geleden toonden dezelfde onderzoekers al aan dat muggen onvoorspelbaar vlieggedrag vertonen waardoor het lastiger is voor de aanvaller om een mug te raken. ‘Maar als het licht is en je doet goed je best, dan lukt het vaak wel om een mug dood te meppen’, zegt biomechanicus Antoine Cribellier van de Wageningen Universiteit. ‘Maar in het donker is dat lastiger. Muggen zijn erg goed in voorkomen dat ze in het donker dood gemept worden.’ Daarom onderzocht hij nu hoe de insecten dan weten te ontsnappen.
In hun experimenten gebruikten de onderzoekers een soort mechanische vliegenmeppers die bestaan uit een platte schijf die richting de muggen beweegt. In sommige experimenten was die schijf massief, zoals je hand, en in andere geperforeerd, zoals vliegenmeppers met gaatjes. ‘Bij de geperforeerde schijf was de kans dat een mug succesvol geraakt werd twee keer zo groot, ongeacht of het licht was of donker’, vertelt Cribellier.
Een vliegenmepper met gaatjes erin veroorzaakt een veel minder sterke luchtstroom dan een vlakke hand. De muggen lijken dus gebruik te maken van die luchtstroom om op tijd weg te komen. ‘Dat wisten we’, vertelt Cribellier. ‘Maar het was verrassend om te zien hoe sterk ze gebruik maken van die luchtstroom. Ze surfen er zelfs op.’
Surfen
Uit gedetailleerde analyses van de beelden en computersimulaties van de luchtstromen, leidden de onderzoekers af dat de muggen op twee manieren gebruik maken van de luchtstroom. ‘We zagen dat ze de luchtstromen van een hand gebruiken als waarschuwing – zodat ze zich weg kunnen draaien van het gevaar, en als extra zetje om op weg te surfen’, Cribellier. Als het licht is gebruiken de muggen ook hun zicht om de hand aan te zien komen.
Hoe ze die luchtstroom precies detecteren is niet duidelijk. ‘Van onderzoek bij andere insecten weten we dat het mogelijk is dat ze hiervoor hun antennes gebruiken of de kleine haartjes op hun lichaam’, vertelt Cribellier. ‘Het zou ook nog kunnen dat ze het merken dat hun lichaam verplaatst wordt door de luchtstroom.’
Muggenvallen
In toekomstig onderzoek hopen ze erachter te komen hoe de muggen de luchtstromen precies opmerken. Ook willen ze de kennis over het ontsnapgedrag gebruiken voor het verbeteren van muggenvallen die luchtstromen gebruiken om de insecten op te zuigen. Die vallen kunnen onder meer gebruikt worden om muggen te bestrijden om zo de verspreiding van malaria te voorkomen.
En hoe komen we af van de muggen in onze slaapkamers? Cribellier vertelt dat hij zelf meestal een elektrische vliegenmepper gebruikt. Als je die niet bij de de hand hebt, raadt hij aan om beide handen te gebruiken en de mug er snel tussen te sandwichen. Zodat ze niet genoeg tijd hebben om weg te komen. ‘Dat werkt bij mij. Maar inmiddels weet ik dan iedereen een eigen methode heeft’, zegt hij lachend. ‘Sinds ik over dit onderzoek publiceer krijg ik veel berichten van mensen die hun strategie met me delen.’
