Overlevers van ernstige covid-19 lijken opgezadeld te zijn met een vroegtijdig verouderd immuunsysteem en andere aanhoudende immunologische problemen. Dat is mogelijk een onderliggende oorzaak van long covid.
De afweerreactie tegen acute covid is inmiddels wel ontrafeld, maar de langetermijneffecten beginnen nu pas duidelijk te worden. De voorlopige resultaten van drie studies waarbij de langetermijneffecten werden bestudeerd, zijn afgelopen maand gepresenteerd op een virtuele conferentie. Samen stellen de studies dat het immuunsysteem een behoorlijke kater overhoudt aan het virus, maar dat dit effect misschien omkeerbaar is.
Ouder immuunsysteem
Immunoloog Niharika Duggal en haar collega’s van de Universiteit van Birmingham bestudeerden het afweersysteem van 46 mensen die in het ziekenhuis hadden gelegen met ernstige covid. Drie maanden na ziekenhuisontslag vertoonde een significant aantal patiënten tekenen van vroegtijdig immunosenescentie. Dat is een leeftijdsgebonden afname van het vermogen om een afweerreactie op te wekken. ‘We hebben een aantal verschillende kenmerken van versnelde immuunveroudering gezien’, zegt Duggal.
'Stel een leeftijdsgrens in voor euthanasie bij psychisch lijden'
We moeten terughoudender zijn met het aanbieden van euthanasie bij psychisch lijden, stelt psychiater Jim van Os. Vooral bij jonge mensen.
Een van die kenmerken is het verlies van onrijpe B- en T-cellen; immuuncellen die nog niet in actie zijn gekomen tegen een ziekteverwekker. Duggal zegt dat ze ook een ander teken van immuunveroudering zag: opeenstapeling van B- en T-geheugencellen, die in de bloedbaan blijven na een infectie, klaar om te reageren op een nieuwe infectie. Bovendien was er een overschot aan verouderde T-cellen. Die kunnen schadelijke stoffen uitscheiden, waardoor ontsteking wordt gestimuleerd die aan veel ouderdomsziektes ten grondslag ligt.
De patiënten waren tussen de 30 en 68 jaar oud. Hun afweersysteem werd vergeleken met een vergelijkbare groep die geen covid had gehad. Immuunveroudering begint normaal rond 60 jaar, maar overlevers onder de 60 vertoonden ook tekenen, zegt Duggal.
Oorzaak of gevolg?
Dit komt overeen met wat we al weten over vroegtijdige immuunveroudering. Eerdere studies hebben laten zien dat traumatisch letsel of chronische ziektes het immuunsysteem voortijdig laten verouderen. Dit is de eerste studie die suggereert dat een virusinfectie dat ook kan.
Door de opzet van de studies is alleen niet uit te sluiten dat de overlevers zo ernstig ziek werden doordat ze al een vroegtijdig verouderd immuunsysteem hadden. De immuunleeftijd verschilt enorm tussen mensen; iemand die 40 jaar is, kan een immuunleeftijd hebben tussen de 20 en de 60 jaar.
‘Is het oorzaak of gevolg?’ vraagt onderzoeksleider Janet Lord zich af, ook van de Universiteit van Birmingham. ‘Waarschijnlijk een beetje van beide. Een analyse in de UK Biobank (een grootschalige biomedische database – red.) van mensen die covid ontwikkelden, laat zien dat ze biologisch gezien 10 tot 14 jaar ouder waren.’
Onrijpe neutrofielen
Voor een andere studie keek immunoloog Verena Kaestele van de Universiteit van Manchester naar neutrofielen in ongeveer vijftig mensen met ernstige covid. Neutrofielen zijn algemene, aspecifieke immuuncellen die door het lichaam patrouilleren en binnendringende bacteriën vernietigen. Ze bevorderen ook ontsteking en worden geactiveerd door virussen zoals SARS-CoV-2.
Neutrofielen vormen doorgaans twee derde van alle witte bloedcellen in het lichaam. Tijdens een infectie nemen hun aantallen drastisch toe en die nemen ook weer af als een infectie weg is. In sommige mensen met acute covid maakten de neutrofielen bijna 90 procent uit van alle witte bloedcellen. ‘Dat kan niet gezond zijn’, zegt Tracy Hussell, hoogleraar ontstekingsziektes aan de Universiteit van Manchester, die de studie leidde.
De vraag naar neutrofielen is zo hoog in deze mensen dat het beenmerg het niet bij kan houden. Hierdoor produceert het onrijpe neutrofielen. Die functioneren niet volledig en dragen mogelijk bij aan de ernst van de ziekte, meent Kaestele.
Ongeveer de helft van de mensen in de studie overleefde. Van de overlevers had ongeveer een derde verhoogde en disfunctionele neutrofielen tot negen maanden na het ziekenhuisontslag, zo stelde Kaestele vast. Het is mogelijk dat deze disbalans in aantal neutrofielen bijdraagt aan de symptomen van long covid, zegt Kaestele. Er is bijvoorbeeld enig bewijs dat neutrofielen bloedstolling bevorderen, een van de symptomen van long covid.
Omkeerbaar?
Een derde studie vond blijvende veranderingen in genexpressie in het immuunsysteem van sommige mensen met covid. De oorzaak en het gevolg van deze veranderingen zijn nog niet bekend, zegt onderzoeker Aimee Hanson van de Universiteit van Cambridge. Ze zouden gerelateerd kunnen zijn aan long covid.
Alle drie de studies bevinden zich in een vroege fase en meer data zijn nodig om long covid volledig te kunnen verklaren. Het goede nieuws is dat is aangetoond dat interventies zoals beweging en dieet immunosenescentie kunnen omdraaien. Dus als ernstige covid wel degelijk zorgt voor vroegtijdige veroudering, zijn de gezondheidsgevolgen niet per se onomkeerbaar.
