Het is tijd om in de afgrond te staren. De Event Horizon Telescope (EHT) heeft zijn eerste observaties van het superzware zwarte gat in het centrum van de Melkweg al gemaakt, en de resultaten – misschien zelfs de allereerste foto van een zwart gat – worden dit jaar verwacht.
Negen radio-observatoria verspreid over de hele wereld, waaronder één in Spanje, vier in de Verenigde Staten en één in Antarctica, vormen samen de EHT. Ze schaken allemaal tegelijk in, zodat ze samen een enkele, superkrachtige ‘virtuele telescoop’ vormen die in grootte de hele aarde beslaat.
Banaan van licht
In april 2017 bekeek de EHT twee superzware gaten: Sagittarius A*, in het centrum van de Melkweg, het zwarte gat dat het dichtst bij de aarde zit; en het veel zwaardere zwarte gat in het centrum van het nabije sterrenstelsel M87.
‘Als we iets buitenaards ontmoeten, dan is het een machine’
Oude sterren en pril leven – dat zijn de onderwerpen waar het hart van sterrenkundige Leen Decin harder van gaat kloppen.
De beelden van de EHT-samenwerking zullen niet op een bol van duisternis lijken, maar eerder op een banaan van licht. Terwijl het zwarte gat ronddraait, sleept het licht met zich mee. Dat zorgt ervoor dat er een heldere halve maan verschijnt aan de kant die naar ons toe draait. Die halve maan ligt rondom de donkerte van de zogeheten gebeurtenishorizon, de grens waarachter niets kan ontsnappen (zelfs licht niet) – oftewel, de rand van het zwarte gat zelf.
Vermomde duif
Deze beelden zullen de eerste ooit zijn van een gebeurtenishorizon, en het eerste bewijs dat zo’n horizon bestaat, zegt mede-onderzoeker Heino Falcke van de Radboud Universiteit Nijmegen. Tot nu toe zijn er al wel hints van zwaartekrachtsgolven, maar ‘iets dat bijna kwaakt als een eend kan nog steeds een vermomde duif zijn’, zegt Falcke. ‘Al het bewijs tot nu toe is indirect. Zien is pas echt geloven’.
De observaties kunnen ook helpen bij het oplossen van één van de grootste mysteries in de moderne natuurkunde: het feit dat de zwaartekracht, die meestal op zeer grote schalen werkt, niet goed lijkt te rijmen met de quantummechanica, die op kleine schalen werkt.
‘Als we de gebeurtenishorizon kunnen zien, wordt dat abstracte probleem een fysiek, echt probleem in het echte universum: je kunt dan naar een punt in de lucht wijzen en zeggen: daar gaat het fout’, aldus Falcke.