Wageningen (NL) – Geleidelijke milieuverandering kan de veerkracht van een ecosysteem ondermijnen, terwijl er op het eerste gezicht niets aan de hand lijkt. Door deze verraderlijke gang van zaken kan het breekbare ecosysteem door een kleine verstoring opeens instorten.


Een internationaal consortium van wetenschappers publiceerde in Nature een nieuwe kijk op de kwetsbaarheid van ecosystemen. Sluipend kan de stabiliteit van een ecosysteem door de jaren heen worden aangetast. Pas als het systeem onverwacht en drastisch omslaat, blijkt wat er aan de hand is. Dat staat haaks op de geldende theorie, die rechtlijnige ecologische ontwikkelingen beschrijft.
De onderzoekers noemen tal van voorbeelden. Niet alleen kunnen ze huidige complexe ecosystemen beter bestuderen, maar ook catastrofen uit het verleden kunnen ze nu beter begrijpen. Zo was de Sahara vijfduizend jaar geleden een rijk begroeid gebied met moerassen en meren vol nijlpaarden, krokodillen en vissen, totdat dit gebied plotseling veranderde in een woestijn. Dichter bij huis bestudeert de Wageningse hoogleraar Marten Scheffer zoetwatermeren. In de loop van de 20e eeuw belandden steeds meer meststoffen in het water. “Lange tijd zag je weinig veranderen aan het heldere water, waarin je visjes en ander waterleven tussen de planten kon zien wegschieten. In de jaren zeventig sloegen veel meren van het ene op het andere jaar om naar een troebele toestand waarin behalve blauwalgen en brasem maar weinig voorkomt.”
Scheffer analyseerde samen met specialisten uit de VS, Australië en Zweden studies van koraalriffen, bossen, oceanen, woestijnen en meren. “We realiseerden ons dat er een gemeenschappelijk patroon zat in het gedrag van deze belangrijke ecosystemen. De natuur reageert simpelweg minder rechttoe rechtaan dan we dachten. Soms kan je de druk op een ecosysteem steeds maar verder opvoeren zonder grote gevolgen, totdat het plotseling ineenstort. Het is duidelijk dat we ons veel meer moeten gaan concentreren op het begrijpen en beheren van veerkracht. Extreme gebeurtenissen, zoals een hete zomer of een overstroming, kunnen systemen doen omslaan, maar alleen als de veerkracht door vaak minder opvallende geleidelijke veranderingen is ondermijnd”, aldus Scheffer.
Volgens de auteurs heeft hun bevinding vergaande gevolgen voor de manier waarop we met ecosystemen omgaan. De plotselinge omslagen betekenen vaak een enorm verlies aan biodiversiteit en economische waarde.

Wageningen Universiteit