Het lijkt erop dat voor de tweede keer ooit een persoon is genezen van hiv, nadat hij een beenmergtransplantatie kreeg om zijn kanker te behandelen. Tot op heden is er slechts één ander geval bekend van een hiv-genezing: de ‘Berlijnse patiënt’ die ruim tien jaar geleden een soortgelijke kankerbehandeling onderging.
De gebruikte behandeling is niet geschikt voor hiv-patiënten zonder kanker, aangezien beenmergtransplantaties veel risico’s met zich meebrengen. Artsen gebruiken de behandeling alleen als laatste redmiddel. Het feit dat de aanpak voor een tweede keer gewerkt heeft, suggereert dat de Berlijnse patiënt geen gelukje was, en opent de deur naar andere strategieën voor genezing aldus Ravindra Gupta van de universiteit van Cambridge.
‘Pijn werkt verschillend bij mannen en vrouwen’
Mannen en vrouwen ervaren pijn op een verschillende manier. Artsen moeten zich hier meer van bewust zijn, stelt Esmeralda Blaney Davidson.
Ongeveer een jaar nadat het nieuwe geval, de ‘Londense patiënt’, zijn beenmergtransplantatie onderging, kreeg hij het advies te stoppen met zijn antivirale medicatie. Dat is inmiddels achttien maanden geleden en tot dusver het virus niet teruggekeerd. Op dit moment is het nog te vroeg om van genezing te spreken, maar na drie tot vier jaar kan dat wel, zegt Gupta. ‘De vooruitzichten zijn veelbelovend.’
Verstopt virus
Hiv infecteert cellen van het immuunsysteem die in het beenmerg ontstaan. Waar de ziekte eerst vrijwel altijd dodelijk was, zijn er tegenwoordig antivirale medicijnen die voorkomen dat hiv zich vermenigvuldigt. Hierdoor wordt het virus uit het bloed en geslachtsvloeistoffen verwijderd. Toch zijn er dan nog kleine hoeveelheden van het virus die zich verstoppen in niet-actieve immuuncellen in organen zoals de milt. Wanneer een patiënt stopt met antivirale medicijnen stijgt het niveau van virus in het bloed weer, met de dood tot gevolg.
De Berlijnse patiënt werd behandeld in 2007. Hij ontving een beenmergtransplantatie nadat bij hem leukemie was vastgesteld, een kankersoort die de immuuncellen aantast. Bij deze behandeling worden vrijwel alle immuuncellen gedood met bestraling of chemotherapie, waarna ze worden vervangen met cellen van een donor. Zijn artsen kozen een donor die van nature resistent was tegen hiv-infectie door een mutatie in het gen CCR5. Deze mutatie komt voor in een kleine populatie mensen van West-Europese afkomst en is elders nog zeldzamer.
Genetische resistentie
Gupta en zijn collega’s hebben de Berlijnse prestatie nu weten te herhalen. De patiënt uit Londen leed aan hodgekinymfoom, een andere vorm van kanker in immuuncellen. Het team vond een beenmergdonor met de mutatie in het CCR5-gen.
Veelbetekenend is dat in dit geval de man geen ingrijpende behandeling nodig had om zijn immuuncellen te doden – hij kreeg mildere medicatie en had, in tegenstelling tot de Berlijnse patiënt, geen bestraling nodig. ‘Het is geweldig dat niet te hoeven geven’ zegt Gupta. De Berlijnse patiënt had vijftig procent kans op overlijden door de behandeling. Het risico voor de Londense patiënt werd geschat op tien tot twintig procent.
‘We weten nu dat het eerste geval geen toeval was, maar iets dat op meerdere mensen kan worden toegepast’, zegt Gupta. Hij was betrokken bij de behandeling van de Londense patiënt tijdens zijn werk bij het University College London.
‘Toen er slechts één casus bekend was, bestond er nog veel onzekerheid’, zegt Jonathan Weber van het Imperial College Londen, die niet betrokken was bij de behandeling. ‘Deze nieuwe casus laat zien dat het reproduceerbaar is.’
Nieuwe behandeling?
Onderzoekers van over de hele wereld volgen nog een paar aantal andere patiënten die zowel hiv hebben en ook beenmergtransplantatie hebben ondergaan. Waar mogelijk werd een transplantatie aangeboden van een donor met de CCR5-mutatie.
Andere onderzoeksgroepen proberen nu dit principe in een breder toepasbare hiv-behandeling te veranderen. Ze doen dit met behulp van gentherapie waarbij in de immuuncellen een mutatie in het CCR5-gen wordt aangebracht. Maar tot nog toe keerde bij patiënten die op deze manier waren behandeld het virus terug na het stoppen van de antivirale medicatie.
Onlangs heeft een onderzoeker in China genaamd He Jiankui genetische modificatie toegepast op menselijke embryo’s, met als doel om baby’s te creëren die resistent zijn voor hiv door ze de CCR5-mutatie te geven. Zijn werk werd in brede kring veroordeeld en zijn onderzoeksprogramma is inmiddels stopgezet.