Cannabis is mogelijk op grote hoogte ontstaan. Tot op heden was onduidelijk waar de plant precies vandaan komt, maar onderzoek aan eeuwenoude oude pollen wijst nu uit dat de trip van cannabis richting de rest van de wereld ooit begon op het Tibetaanse Hoogland. Een saillant detail is dat deze locatie op slechts een paar honderd kilometer ligt van een grot waar onderzoekers recentelijk overblijfselen vonden van de Denisova-mens.
Al in de prehistorie gebruikten mensen cannabis. De zaden van de plant zijn een goede bron van eiwitten en vetzuren, en van de vezels van zijn stam kun je wol spinnen en textiel maken. Bovendien zijn de bloemen een bron van cannabinoïden die al 2700 jaar dienst doen als geestverruimend middel.
Om erachter te komen waar de plant is ontstaan, ploegden John McPartland en zijn collega’s van de University of Vermont door een berg wetenschappelijke studies, op zoek naar archeologische en geologische vindplaatsen van cannabispollen, verspreid over heel Azië.
‘Ik probeer robots te ontwikkelen die ook echt een nieuwe stap maken’
Hoe werkt vliegen? Dat lijkt een simpele vraag, maar voor luchtvaarttechnicus en bioloog David Lentink is het een levenslange zoektocht.
Cannabis versus hop
Het identificeren van cannabispollen is niet eenvoudig. Dat komt doordat ze er praktisch hetzelfde uitzien als de pollen van de nauw verwante hopplant, de welbekende smaakgever van bier. McPartland en zijn collega’s denken echter dat je aan de hand van andere pollen die op de vindplaats aanwezig zijn, kunt bepalen of het om cannabis- of om hoppollen gaat.
Cannabis groeit op open, met gras begroeide steppen. De pollen van de cannabisplant komen daardoor normaal gesproken voor waar ook pollen van (andere) steppeplanten liggen. Hop groeit gewoonlijk in een bosrijke omgeving, dus deze pollen komen doorgaans voor waar ook pollen van bomen zijn.
Toen McPartland en zijn collega’s deze denkwijze toepasten, ontdekten ze dat de oudste cannabispollen in het archief uit het noorden van China en het zuiden van Rusland komen. Uit de geografische verdeling van de pollen maakten ze op dat cannabis waarschijnlijk ontstond in de buurt van het Qinghaimeer op het Tibetaanse Hoogland, zo’n 3200 meter boven zeeniveau.
Mogelijk is cannabis hier 28 miljoen jaar geleden ontstaan. Biologen schatten dat cannabis en hop toen voor het laatst een gemeenschappelijke voorouder deelden.
Plaattektoniek
Het Tibetaanse Hoogland heeft wellicht een rol gespeeld in de evolutie van de plant. Cannabis gedijt namelijk goed in droge, steppeachtige omstandigheden. Het ontstaan van het Tibetaanse Hoogland heeft ervoor gezorgd dat deze omstandigheden zich door Azië konden verspreiden.
Het Tibetaanse Hoogland ontstond door een botsing tussen Indische en Aziatische landmassa’s. Eigenlijk mogen we dus plaattektoniek bedanken voor de evolutie van cannabis, zegt McPartland.
‘Dat cannabis ergens uit centraal Azië komt, daar zijn de meeste mensen het wel over eens’, zegt Robert Clarke van BioAgronomics Group Consultants uit Los Angeles. Maar hij plaatst kanttekeningen bij de aanpak van McPartland en zijn collega’s. Zo kunnen op steppes bomen groeien aan de oevers van rivieren, wat betekent dat de pollen van cannabis en die van bomen wel degelijk samen kunnen voorkomen.
Denisova-mens
Het Qinghaimeer ligt slechts een paar honderd kilometer ten noordwesten van de Baishiya-karstgrot, waarvan we nu weten dat die ten minste 160.000 jaar geleden bezocht is door Denisova-mensen. Dit betekent echter niet direct dat zij ook in de gelegenheid waren om cannabis te gebruiken.
Jean-Jacques Hublin van het Max Planck-Instituut voor Evolutionaire Antropologie in Duitsland, die het materiaal uit de Baishiya-karstgrot heeft onderzocht, wijst erop dat de aarde 160.000 jaar geleden diep in een ijstijd verwikkeld was. We hebben geen idee of cannabis onder zulke straffe condities door kon groeien op het Tibetaanse Hoogland.
De Denisova-mens kan de plant ook elders zijn tegengekomen. Zo zitten er cannabispollen in het zand en de modder van de Denisova-grot in Siberië, waar Denisova-fossielen voor het eerst zijn ontdekt.