De symptomen die sommige mensen na een coronavaccinatie ervaren, zijn in de meeste gevallen geen gevolg van een immuunrespons. Ze komen voort uit het nocebo-effect, blijkt uit statistisch onderzoek.
Ongeveer twee derde van de gerapporteerde bijwerkingen van coronavaccins is een nocebo-reactie. Dat volgt uit statistisch onderzoek naar klinische proeven van vaccins.
Het nocebo-effect is de tegenhanger van het placebo-effect. Het is het verschijnsel dat iemand nadelige gevolgen van iets ervaart doordat die er negatieve verwachtingen van had.
‘Er komt een moment dat we een grieppandemie niet kunnen voorkomen’
Ron Fouchier staat aan de frontlinie in de strijd tegen de griep. Met nieuwe vaccins wil hij ons beschermen tegen toekomstige pandemieën.
Zoutoplossing
Placebo-onderzoeker Julia Haas van het Beth Israel Deaconess Medical Center in Boston bestudeerde met haar collega’s de gegevens van twaalf eerder gepubliceerde studies waarin coronavaccins werden vergeleken met placebo-injecties.
De studies omvatten 22.802 mensen die een eerste of tweede dosis van een vaccin hadden gekregen. Dat konden allerlei vaccins zijn: onder andere die van Moderna, Pfizer/BioNTech, AstraZeneca, Janssen en Novavax. De deelnemers aan de studies lieten na de vaccinatie weten of ze bepaalde bijwerkingen ervaarden.
Die bijwerkingen werden vervolgens vergeleken met de bijwerkingen gerapporteerd door 22.578 studiedeelnemers die een placebovaccin hadden gekregen. Meestal ging het dan om een injectie van een zoutoplossing.
De onderzoekers keken alleen naar milde symptomen die kort na de vaccinatie optraden. Ze ontdekten dat 76 procent van de mensen na de eerste dosis van een vaccin melding maakte van ten minste één algemene bijwerking zoals hoofdpijn of vermoeidheid. Dergelijke symptomen werden gerapporteerd door 35 procent van de mensen die een placebo hadden gekregen.
Na dit soort cijfers te hebben vergeleken, concludeert het team dat het nocebo-effect verantwoordelijk is voor ongeveer 76 procent van de na de eerste vaccinatie gerapporteerde bijwerkingen. Bij de tweede dosis verklaart het effect ongeveer 52 procent van de bijwerkingen.
Niet minder echt
De resultaten zijn echter nog lang niet definitief, waarschuwt gezondheidspsycholoog Felicity Bishop van de Universiteit van Southampton. Om sterke claims te doen over de omvang van een placeborespons, moeten onderzoekers de reacties uit de placebogroep vergelijken met die van mensen die helemaal geen behandeling kregen, zegt zij. In dit onderzoek is zo’n vergelijking niet gemaakt.
‘Afgaand op eerder onderzoek naar het nocebo-effect, zouden we zeker verwachten dat sommige bijwerkingen aan dat effect kunnen worden toegeschreven’, zegt Bishop. ‘Maar dat maakt die bijwerkingen natuurlijk niet minder ‘echt’. Het zijn nog altijd echte symptomen, alleen komen ze door een ander mechanisme tot stand.’
