In het oosten van de Namibwoestijn in Namibië zijn miljoenen raadselachtige uitgedroogde cirkels te vinden, waarbinnen niets groeit. Na jarenlange wetenschappelijke strijd zeggen ecologen nu eindelijk zeker te weten hoe die zogeheten feeëncirkels ontstaan: door de strijd om water tussen planten.
In het oosten van de Namibische woestijn decoreren feeëncirkels het landschap. Het zijn miljoenen kringen van enkele meters in doorsnee, waarbinnen niets kan groeien. Tot nu bleef een eenduidige verklaring voor het fenomeen uit. Sommige wetenschappers beweerden dat een vreetfestijn van termieten al het plantenleven in de cirkel doodt, anderen konden zich daar niet in vinden. Met nieuw onderzoek ontkracht ecoloog Stephan Getzin van de Universiteit van Göttingen in Duitsland dat termieten achter de feeëncirkels zouden zitten. Het is de strijd om water tussen dorstige planten die de cirkels veroorzaakt, stelt hij.
De slag om water
Samen met zijn team onderzocht Getzin meerdere lappen grond in de Namibwoestijn. Voor hun onderzoek achtervolgden ze gedurende drie jaar de zeldzame regenbuien in het gebied, waarna ze de vochtigheid van de grond maten. Ook bekeken ze hoe lang en gezond de wortels van de grassen waren, om uit te sluiten dat termieten de vegetatie ondergronds stiekem verslonden.
Is het aardse magneetveld de weg kwijt?
Volgens sommigen kan het aardmagneetveld elk moment omkeren. Is er reden tot zorg?
Ze ontdekten dat grassen in het oosten van de woestijn knokken om het kleine beetje regen dat er valt. De sterkste grassen zuigen het water weg bij de zwakste, waardoor de kenmerkende feeëncirkels ontstaan: verdorde stukjes grond waar nog geen sprietje kan groeien.
De cirkels liggen in een honingraatpatroon. Dat zorgt ervoor dat er een bijzonder hoge cirkeldichtheid mogelijk is. Zo kan het gras in de begroeide gebiedjes optimaal water onttrekken aan de droge plekken.
De samenstelling van de bodem is daarbij van belang. Op sommige plekken bestaat de bodem vooral uit klei, waardoor de grond het water niet goed opneemt. De regen vloeit zo naar het omliggende gebied, waar de bodem zanderig is en het water wel geabsorbeerd wordt. Zo ontstaat er een afwisselend patroon van begroeide stukjes grond en droge cirkels.
Dat de feeëncirkels de wetenschap al lang intrigeren, is volgens bodemdeskundige Annegret Larsen van de universiteit van Wageningen niet verrassend: ‘Ze vormen een fascinerend verschijnsel. Feeëncirkels komen niet alleen in Namibië voor, maar ook in Australië. En ik kan me voorstellen dat je ze ook in andere uitgedroogde gebieden kunt vinden.’
Kwetsbaar ecosysteem
Omdat er in sommige delen van de Namibwoestijn jarenlang geen regen valt, is elke druppel water van belang. Zelfs een minieme verandering van het klimaat kan daarom al grote gevolgen hebben, stelt Larsen. ‘Deze feeëncirkels bevinden zich in overgangsgebieden van verschillende soorten vegetatie. Daardoor zijn ze erg kwetsbaar. Iets meer regen kan al leiden tot meer plantengroei, en dus voor een verlies van feeëncirkels.’
Niet alleen de plantengroei, ook de bodem zelf merkt de effecten van ietsje meer of minder regen. ‘Grassen vangen zand en andere deeltjes op die door de wind worden weggeblazen’, zegt Larsen. ‘De mate waarin deeltjes neerdalen op de grond bepaalt mede de samenstelling van de bodem.’ En daarmee, op zijn beurt, welke planten er het meest gedijen. Dat elke druppel regen in de Namibwoestijn ertoe doet, staat dus als een paal boven water.
