Om het smelten van de ijskappen op Groenland en Antarctica af te remmen, stellen onderzoekers voor om grote gordijnen in de oceaan te hangen. Dit geo-engineering-idee moet de ijskappen beschermen tegen het warme oceaanwater, zodat we meer tijd hebben om klimaatverandering te stoppen.
De zeespiegel stijgt nu wereldwijd met bijna vier millimeter per jaar. Dat komt gedeeltelijk doordat het oceaanwater meer ruimte inneemt. Het water warmt namelijk op en zet daarbij uit. Een andere oorzaak is het smelten van landijs, waarbij het smeltwater in de oceanen terecht komt.
Het smelten van de ijskappen op Groenland en Antarctica gaat steeds sneller, en speelt een belangrijke rol in het stijgen van de zeespiegel. Het ijs op Groenland draagt bijvoorbeeld 0,7 tot 0,8 millimeter per jaar bij aan de stijging. Dat van Antarctica 0,4 millimeter per jaar.
Heersen zwermen killerdrones straks over het slagveld?
Een luchtruim gevuld door kunstmatig intelligente killerdrones, die autonoom bepalen wie blijft leven en wie zal sterven. Hoe waarschijnlijk is dat?
‘Op dit moment smelt het ijs op Groenland dus sneller, maar we verwachten en vrezen dat Antarctica uiteindelijk een belangrijkere bijdrage gaat leveren’, vertelt klimaatmodelleur Miren Vizcaino, van de TU Delft. ‘De ijskappen op Antarctica zijn namelijk veel groter en de situatie is onstabiel.’
Onderwater muur
Met dit scenario was glacioloog John Moore bekend toen hij in 2016 een lezing bijwoonde over het smelten van de Jakobshavn-gletsjer in het westen van Groenland. Tijdens de lezing kwam ter sprake dat de Jakobshavn-gletsjer, net als andere gletsjers, aan twee kanten smelt. Het bovenste gedeelte door de opwarmende atmosfeer, en het gedeelte dat in het water hangt, doordat het opwarmende oceaanwater eraan knabbelt.
Een van de afbeeldingen tijdens de lezing toonde hoe het warme water op de bodem van de oceaan eerst een richel van enkele tientallen meters hoog over moest om de gletsjer te bereiken. Dat bracht Moore op een idee waarover hij in 2018 publiceerde met collega’s: een honderd meter hoge dijk op de oceaanbodem bij de Jakobshavn-gletsjer zou het ijs kunnen beschermen tegen het warme water. Zo zou het smelten vertragen.
Onderwatergordijnen
De afgelopen jaren werkte Moore verder aan dit idee. Zo kwam hij uiteindelijk uit bij onderwatergordijnen. Die zijn gladder en flexibeler waardoor ze meedeinen met de stroming, en geen belemmering vormen voor langsdrijvende ijsbergen.
Het idee is om gordijnen van honderd meter hoog vast te maken aan de bodem bij de gletsjers van de ijskappen van Groenland en Antarctica. De bovenste rand drijft, waardoor het gordijn omhoog getrokken wordt. ‘Bij de Amundsenzee bij Antarctica zou je er een nodig hebben van ongeveer honderd kilometer lang’, mailt Moore. ‘En bij Groenland is misschien slechts vijf tot tien kilometer voldoende.’
De onderzoekers dachten er eerst aan om de gordijnen van plastic te maken, maar extra plastic in de oceaan leek geen goed idee. Daarom onderzoeken ze nu natuurlijke materialen, zoals canvas, hennep en sisal (dat gewonnen wordt uit Agave-achtige planten).
Vissen
De onderzoekers zullen daarnaast moeten gaan kijken hoe de lappen de doorstroom van voedingsstoffen en vissen belemmeren. Ook zullen er computersimulaties en tests gedaan moeten worden, om te bepalen of de gordijnen echt helpen, of bijvoorbeeld enkel het warme water naar andere gletsjers leiden. De onderzoekers hopen volgend jaar een gordijn van enkele tientallen meters te gaan testen in Noorwegen. Als dat goed gaat, volgt een test met een lap van honderden meters.
Voor de stap erna – een grootschalige test in Groenland – is toestemming nodig van de lokale bevolking. ‘Het belangrijkste in Groenland is dat we het levensonderhoud van de lokale bevolking niet mogen schaden’, zegt Moore. Ze zijn namelijk deels afhankelijk van de visserij.
Volgens Moore zal er nog zeker tien jaar aan onderzoek nodig zijn voordat de gordijnen toegepast kunnen worden. En de uitrol is niet eenvoudig, omdat het extreem lastig is om te werken in de koude, ijzige omgeving.
Daar komt nog bij dat er een behoorlijk prijskaartje hangt aan deze onderwatergordijnen. De kosten voor Antarctica worden geschat op enkele tientallen miljarden euro’s en voor Groenland op enkele honderden miljoenen. ‘Maar het is belangrijk om ook na te denken over wat er zal gebeuren als we niets doen en de ijskappen drastisch veranderen’, benadrukt Moore.
Noodmaatregel
Klimaatmodelleur Miren Vizcaino van de TU Delft, die niet betrokken is bij het idee van Moore, beaamt dat het belangrijk is om te onderzoeken of onderwatergordijnen haalbaar zijn en zullen werken. ‘Het is nu nog niet te zeggen of dat het geval is’, zegt Vizcaino. ‘Maar ik denk dat het concept het waard is om verder te onderzoeken.’
Vizcaino benadrukt wel dat de gordijnen alleen een noodmaatregel zijn, en geen oplossing voor de gevolgen van klimaatverandering. Dat geldt ook voor andere vormen van geo-engineering, zoals de aarde afkoelen door deeltjes in de lucht te brengen die zonlicht weerkaatsen.
Wetenschappers zijn het er wereldwijd over eens dat elke vorm van geo-engineering, waaronder onderwatergordijnen, noodmaatregelen zijn. Ze kunnen de maatregelen die nodig zijn om de klimaatverandering te beperken, niet vervangen. Het is hooguit een aanvulling. Ook zijn ze het erover eens dat de voor- en nadelen en gevolgen eerst uitvoerig onderzocht moet worden. En dat overheden er enkel op mogen overgaan als er wereldwijde overeenstemming en een controlesysteem is, zodat het niet misbruikt wordt.
Vizcaino: ‘Ik sta achter de IPCC-boodschap dat de beste weg is om fossiele brandstoffen uit te faseren en de energietransitie op te schalen. Maar ik ben het ook eens met John Moore dat we ons moeten voorbereiden op het ergste scenario, en de mogelijkheden moeten onderzoeken die ons meer tijd geven, bijvoorbeeld door het smelten van de ijskappen af te remmen.’
Moore: ‘De methode is puur een pleister. We moeten werken aan het herstellen van de schade op korte termijn én aan de genezing op lange termijn. We hebben beide nodig!’
