Cambridge, Massachusetts (VS) – Het mannelijke Y-chromosoom beschermt zichzelf tegen degeneratie door seks met zichzelf.


De man is met uitsterven bedreigd, dachten wetenschappers jarenlang. Een team van de Cambridge University heeft ontdekt dat hét mannelijke kenmerk bij uitstek, het Y-chromosoom, zichzelf van de ondergang redt dankzij vouwkunsten.
Erfelijk materiaal kan kapotgaan. Gelukkig krijgen we van beide ouders een set chromosomen: samen 44 algemene en twee X'en voor een meisje of een X en een Y voor een meisje. Tijdens de vorming van eitjes en sperma wisselen alle chromosomen onderling genen uit. Zo wordt de kans op gebreken kleiner.
X-chromosomen ontmoeten elkaar in vrouwelijke cellen, maar het petieterige Y-chromosoom heeft geen partner om mee te paren. Eventuele beschadigingen op dit chromosoom worden doorgegeven naar de volgende generatie en fout stapelt zich op fout. Op den duur zou de man daarom gedoemd zijn uit te sterven. De Amerikaanse wetenschappers ontdekten hoe Y zichzelf toch behoudt.


Het kleine Y-chromosoom behoedt zichzelf voor uitsterven.


In plaats van te recombineren met zijn partnerchromosoom, heeft Y seks met zichzelf. Dat kan hij doordat bijna een kwart van zijn ontvouwde genetische materiaal palindromisch is – spiegelend. Zoals het woord 'meetsysteem' dat je twee kanten op kunt lezen, maar dan tot drie miljoen DNA-letters lang.
De lange poot van het Y-chromosoom blijkt acht van zulke palindromen te herbergen. In deze spiegelende gebieden bevinden zich alle genen die iets met de mannelijke vruchtbaarheid van doen hebben.
Elk palindroom blijkt spiegelbeeldkopieën te bevatten van de genen die verderop in het Y-chromosoom liggen. Het palindroom kan dubbelvouwen alsof 'meetsysteem' op de 'y' scharniert en het ene 'steem' tegen het andere 'steem' komt te liggen. Zo heeft elk gen een reservekopie om erfelijk materiaal mee te ruilen – net als de andere chromosomen in de cel – en is de mannelijkheid beschermd tegen verval.
Het risico tijdens de uitruil is dat een origineel vervangen wordt door een gemuteerd gen. Het chromosoom weet zelf immers niet welk van de twee duplicaten het goede is. Uit een stamboom van Y-chromosomen bleek inderdaad dat ook goede genen kans maken om vervangen te worden. Hoe de mannelijke vruchtbaarheidsgenen zich tegen dat gevaar beschermen, is nog niet duidelijk.

Frouke Pieters