Ruim tien jaar geleden maakte de overheid zich bezorgd over staalconstructies in zwembaden. Niettemin viel juist door corrosie van staal vorige week een luidspreker van het plafond van een Tilburgs zwembad waardoor een baby overleed. Hoe roestvrij is roestvrijstaal?
De veiligheid van zwembaden stond zo’n tien jaar geleden volop in de aandacht. Dat kwam door instorten van een plafondconstructie van een zwembad in Steenwijk, en door de dreiging van legionellabesmettingen in onder meer sauna’s en zwembaden. In Zwitserland kostte een instortend plafond van een zwembad in 1985 zelfs 12 levens. Anno 2011 is het gevaar nog steeds reëel, bewijst het incident in Tilburg, dat aan een baby het leven kostte.
Het meest vreemde voor de argeloze lezer is dat roestvrij staal blijkbaar toch kan roesten. Dat komt mede door de aangename temperatuur in het zwembad, de vochtigheid en bovendien de aanwezigheid van chloor. Het zo optredende roesten, chloridespanningscorrosie, vergt daarnaast opgelost zuurstof en een zekere mechanische spanning in het metaal, en dat laatste komt natuurlijk voor in alle staalconstructies waaraan iets hangt of die iets torsen.
‘Einstein liep als theoreticus vast op de nieuwe bevindingen’
Toen de Nederlandse natuurkundige Heike Kamerlingh Onnes iets geks ontdekte over supergeleiding, was dit onder veel fysici het gesprek van de dag. Maa ...
Er zijn vele soorten staal. Een bewerking van het oppervlak, bijvoorbeeld door verzinken en het aanbrengen van een roestwerende coating, kan corrosieproblemen voorkomen, of in ieder geval uitstellen. Dat is lang niet altijd het geval, en dat er corrosie optreedt, is vaak niet goed zichtbaar, in tegenstelling tot het roesten van laagwaardiger ijzer, waarbij de bekende bruinrode vlekken ontstaan. Benamingen als roestvrij staal, edelstaal of roestvast staal vormen geen garantie dat het betreffende materiaal ook nergens aan corrosie ten onder zal gaan.
De corrosie van staal in een zwembad kan met name optreden bij enkele gangbare staalsoorten, zoals chroomnikkelstaal en chroomnikkelmolybdeenstaal, staalsoorten met een laag koolstofgehalte. Al in 2000 hebben Zwitserse ingenieurs, naar aanleiding van de eerdere ramp in Zwitserland, beschreven hoe dergelijk roestvrij staal kan roesten.
Anode
Niet alleen vuil uit de lucht kan zich afzetten op een metaaloppervlak in een zwembad, maar daarop kan ook een zure, vochtaantrekkende afzetting ontstaan. Eventueel aanwezig hypochloorzuur (HOCl), een in zwembaden veelgebruikt desinfecterend middel, kan de corrosiviteit van dit laagje versterken. Weliswaar ontstaat er een beschermlaagje op het metaaloppervlak, maar door de stress in het materiaal kunnen chloride-ionen her en der toch tot het metaal doordringen en daarin putjes laten ontstaan. Het putje verandert in een anode, waarin metaalatomen graag in oplossing gaan, terwijl de passieve omgeving als kathode fungeert. Door stijging van de chlorideconcentratie en het optreden van hydrolysereacties neemt de zuurgraad in het gat toe. Dat versterkt de schadelijke reacties en er ontstaat een minuscuul scheurtje.
Zelfs als er vanaf de buitenkant weinig zichtbaar is, zet het proces zich binnenin het staal voort. Staal bestaat niet uit een homogene massa, maar uit korrels die tegen elkaar liggen. Via grensvlakken tussen de kristallen waar zich minder chroom bevindt, baant de corrosie zich een weg in het materiaal. Dat tast de sterkte van het metaal aan, zodat het schijnbaar zonder aanleiding op een dag plots bezwijkt.
Nadat in Steenwijk een plafond instortte, heeft de overheid in Nederland onderzocht hoe het staat met de veiligheid in zwembaden. Bij diverse onderzoeken bleken niet alle zwembaden even veilig. Bovendien bleek dat het noodzakelijk is om regelmatig staalconstructies te onderzoeken. Een notitie in 2004 raadde dan ook gemeenten en brancheorganisaties aan om goed te controleren. De primair verantwoordelijke is, volgens de Woningwet uit 2007, de gebouweigenaar, bij zwembaden veelal de gemeente. Het ministerie adviseerde gemeenten dan ook om toezicht op overdekte zwembaden op te nemen in het verplichte handhavingbeleidsplan. Niettemin bewijst het ongeval in Tilburg dat plannen alleen nog geen ongelukken voorkomen.
Erick Vermeulen
