Afrikaanse hamsterratten met rugzakjes worden getraind om mensen op te sporen die vastzitten onder het puin van ingestorte gebouwen. Door hun grootte, nieuwsgierigheid en krachtige reukvermogen zijn ze zeer geschikt voor deze taak.
Grote, pluizige, rugzak dragende knaagdieren kunnen binnenkort reddinsdiensten helpen bij het opsporen van en communiceren met overlevenden die vastzitten in rampgebieden.
De knaagdieren volgen een training om mensen op te sporen die vastzitten onder puin. Inmiddels kunnen ze naar slachtoffers zoeken in complexe ruimtes met meerdere kamers. Dat brengt ze een stap dichter bij het inzetten op echte rampplaatsen.
‘Pijn werkt verschillend bij mannen en vrouwen’
Mannen en vrouwen ervaren pijn op een verschillende manier. Artsen moeten zich hier meer van bewust zijn, stelt Esmeralda Blaney Davidson.
Donna Kean is gedragsonderzoeker en betrokken bij het reddingsrattenproject bij APOPO, een Belgische non-profitorganisatie die grote Afrikaanse hamsterratten (Cricetomys ansorgei) traint voor humanitaire doeleinden. De ratten hebben al duizenden landmijnen opgespoord in Zuidoost-Azië, en detecteren tuberculosegevallen in Afrika.
De ratten variëren in grootte, van ongeveer de omvang van een grote cavia tot die van een kleine huiskat. Omdat ze slecht zien en hun reukvermogen gebruiken om door omgevingen te navigeren, zijn ze van nature bedreven in het oppikken van geuren. ‘Als er iets is waarbij je geurdetectie kunt gebruiken, dan zijn onze ratten heel nuttig’, zegt Kean. Hun natuurlijke nieuwsgierigheid maakt ze ook bijzonder geschikt voor zoek- en reddingsacties, zegt ze.
Training
Om de ratten te trainen, laten begeleiders de ratten los op een oefenterrein dat lijkt op een rampgebied. Wanneer de dieren de geur van een persoon opvangen, trekken ze aan een balletje dat vastzit aan een op maat gemaakte rugzak, die een geluid maakt. Wanneer de trainers de rat terug willen roepen, laten ze een pieptoon horen. De dieren weten dat ze dan terug moeten komen voor een traktatie, zoals gepureerd fruit of speciale knaagdierenkoekjes.
Nu kan Keans groep van zeven reddingsknaagdieren een gebouw met meerdere kamers doorzoeken dat vol staat met huishoudelijke artikelen zoals vaatwassers en meubels. Na nog ongeveer een jaar van training zullen de dieren uiteindelijk in staat zijn om de zoekopdracht uit te voeren op echte rampplekken, zoals na aardbevingen. Omdat Afrikaanse buidelratten tot tien jaar kunnen leven, hebben de trainers genoeg tijd om ze te trainen.
Nieuwe uitrusting
De rugzakken die de knaagdieren nu dragen zijn prototypes. Ze zullen in de komende maanden worden verbeterd. Het nieuwe model, dat ingenieurs van de TU Eindhoven ontwikkelen, zal een locatiezender, een videocamera en een tweerichtingscommunicatiesysteem bevatten.
Kean houdt er rekening mee dat overlevenden van rampen misschien verward kunnen zijn of kunnen schrikken als ze een rat met rugzak tegenkomen. Daarom is het belangrijk dat de rat zijn rol als reddingswerker over kan brengen. Hoe dit precies in zijn werk zal gaan is nog niet duidelijk, maar één mogelijkheid is dat een vooraf opgenomen boodschap wordt afgespeeld wanneer de rat aan de bal op zijn rugzak trekt.
Ondanks de complexiteit van de verschillende taken, doen de meeste ratten het trainingsproces snel en gretig. ‘Het is net een speeltuin voor ze’, zegt Kean. ‘Er zijn allemaal dingen waar ze overheen kunnen kruipen, onderdoor kunnen lopen en aan kunnen snuffelen. Ik heb zeker de indruk dat ze het werk leuk vinden.’
Het echte werk
De ratten zullen geen zoek-en-reddingshonden vervangen, maar kunnen hun inspanningen wel aanvullen. Door hun grootte kunnen de knaagdieren beter door kleine ruimtes navigeren. De ratten zijn ook gemakkelijk te vervoeren. en kunnen werken met verschillende trainers, in tegenstelling tot de meeste hondachtigen. ‘Zolang de persoon weet wat er van de rat te verwachten is en wanneer hij een beloning verdient, kan in principe iedereen met hen werken’, zegt Jessica Sutherland, die met gepensioneerde ratten werkt in de Point Defiance Dierentuin en Aquarium in de staat Washington. Na een carrière van ongeveer vijf jaar waarin ze landmijnen of tuberculose hebben opgespoord, gaan reddingsratten met pensioen.
‘We hebben een heel pensionadodorp in ons hoofdkwartier hier’, zegt Kean. ‘Ze krijgenruimte, veel beweging en speeltijd, en goede voeding.’
Volgens de planning beginnen Keans ratten volgend jaar samen met honden met zoek- en reddingswerk in Turkije, bij reddingsacties na aardbevingen.
Sutherland weet dat ratten een slechte reputatie hebben, maar ze hoopt dat mensen over hun vooroordelen heen kunnen stappen. ‘Ratten hebben het stigma dat ze als ongedierte worden gezien’, zegt ze, ‘om ze in te zetten voor mensen, is een beetje een nieuw concept.’
