Zeldzame single malt whisky’s van meer dan een eeuw oud kunnen bij een veiling tienduizenden euro’s opleveren. Maar de drank in zo’n fles is niet altijd wat het etiket belooft. Schotse onderzoekers ontwikkelden een methode om de ware leeftijd van whisky te bepalen met hulp van de radioactieve neerslag van kernwapens.
Oude whisky wordt steeds vaker gekocht als investering. De duurste fles whisky ooit – een 1926 Macallan Valerio Adami – is in 2018 voor bijna een miljoen euro verkocht. Deze hoge bedragen maken de drank interessant voor vervalsers. De herkomst en samenstelling kan namelijk redelijk goed bepaald worden met tests, maar de leeftijd tot nu toe niet.
AI-assistent kan 113-hulpverlening ondersteunen
Dataspecialist Salim Salmi maakte een AI-tool die 113-hulpverleners ondersteunt.
‘Ongeveer 40 procent van de flessen zogenaamd zeer oude whisky die we hebben getest, bleken vals’, mailt hoogleraar Gordon Cook van de University of Glasgow. Een van de flessen die de Schotse onderzoekers testten, zou uit 1863 komen, maar bleek in werkelijkheid tussen 2007 en 2014 gedestilleerd.
Kernwapen koolstofdatering
Voor de datering van de drank gebruikten de onderzoekers het radioactieve isotoop koolstof-14. Tijdens de testen met kernwapens in de jaren ‘50 zijn er grote hoeveelheden van dit isotoop in de atmosfeer gekomen. Sindsdien is de koolstof-14 radioactief aan het vervallen tot stikstof-14, Dat gebeurt met een bekende vervalsnelheid. De hoeveelheid koolstof-14 in de lucht is dus met een vaste snelheid aan het afnemen, waardoor het een goede tijdindicatie vormt.
Koolstof-14 wordt opgenomen door alles wat leeft, van mensen en dieren tot planten. Dat betekent dat de leeftijd van bijvoorbeeld gerst, waar whisky van gemaakt wordt, bepaald kan worden aan de hand van de hoeveelheid koolstof-14 die het bevat.
‘Deze methode wordt al langer gebruikt’, vertelt Cook. ‘Maar die leeftijdsmetingen waren onzeker doordat de whisky niet altijd in het jaar gemaakt wordt waarin de gerst geoogst is. Soms wordt de gerst een jaar of langer bewaard. Bovendien had je tot nu meerdere milliliters whisky nodig voor een leeftijdsbepaling.’
IJken met 231 whisky’s
Om de meting zekerder te maken, hebben de onderzoekers de koolstofdatering geijkt met 231 single malt whisky’s waarvan de leeftijd bekend is. Uit die ijking blijkt dat de koolstofdatering er bijna altijd een jaar naast zit. ‘We schrijven dit verschil toe aan de tijd die meestal zit tussen het oogsten van gerst en de distillatie ervan tot whisky’, zegt Cook. ‘Er lijkt weinig tot geen invloed van andere effecten, zoals restanten van oudere whisky die nog in de houten vaten zitten waarin de drank rijpt.’
Voor hun nieuwe methode hebben de onderzoekers bovendien slechts één milliliter whisky nodig. Dat kan via een piepklein gaatje in de kurk uit de fles gezogen worden. Dat maakt de test praktisch uitvoerbaar. Maar de kosten zijn hoog, waarschuwt Cook. Ruim 350 euro per test. Daarom zal men het waarschijnlijk enkel bij veilingen van extreem dure whisky’s gebruiken.
Deze betrouwbare dateringsmethode is ook geschikt voor andere dranken, zoals brandy en rum. Voor blends, die bijvoorbeeld uit een mengsel van granen bestaan, werkt de methode niet goed.