Het inbrengen van poep van gezonde donoren in de darmen van chronisch zieke mensen heeft een gunstige werking op de darmbacteriën van de ontvangers, ontdekte arts-microbioloog Liz Terveer van het Leids Universitair Medisch Centrum (LUMC).
Antibiotica zijn prima ontstekingstoppers. De schadelijke bacteriën die een infectie veroorzaken, worden op grote schaal verdelgd, of in elk geval geremd. ‘Je hebt snipers, die zich richten op een bepaald soort bacterie, maar ook atoombommen die alle bacteriën aanpakken’, zegt microbioloog Liz Terveer. ‘Antibiotica hebben net als bommen collateral damage: ook goede bacteriën leggen het loodje. En dat kan nare gevolgen hebben voor de bacteriehuishouding in de mens.’
Terveer noemt als voorbeeld de aanwezigheid in de darmen van bacteriën die resistent zijn tegen antibiotica. Ongeveer een op de zes chronisch zieke patiënten lijdt hieraan. De WHO, de gezondheidsorganisatie van de Verenigde Naties, heeft antibioticaresistentie als een van de grootste bedreigingen van de gezondheid wereldwijd genoemd.
Hoe zorg je voor je microbioom?
Goede voeding, genoeg slaap, weinig stress en een fijn sociaal leven: er zijn genoeg manieren om het microbioom een handje te helpen.
Voor Terveer, in het dagelijks leven hoofd van de Nederlandse Donor Feces Bank, was het reden te onderzoeken of fecestransplantatie ingezet kan worden tegen antibioticaresistente bacteriën. Terveer: ‘We werkten met een groep van 87 zieke, oudere patiënten, met chronische diarree. Ze hadden vaak diverse ziektes, zoals nier- en hartaandoeningen, of terugkerende blaasontstekingen en ze slikten een waslijst aan medicijnen. Vijftien pillen per patiënt was geen uitzondering.’
Voor het onderzoek werd eerst de poep van de patiënten op kweek gezet, zodat de bacteriën in hun darmen in kaart konden worden gebracht. Een kwart van de onderzochte groep ouderen bleek antibioticaresistente bacteriën bij zich te dragen.
‘We hebben de patiënten daarna geïnjecteerd met poeptransplantaat van gezonde donoren’, zegt Terveer. ‘Met succes. Drie weken na de transplantatie bleek nog maar een op de tien patiënten drager van die bacteriën, en dan in zeer geringe mate. Bovendien bleek ook de beruchte diarreebacterie C. difficile, die zich ontwikkelt als de darmflora is aangetast door gebruik van antibiotica, goeddeels verdwenen.’
‘Ik ben blij met het resultaat, want in mijn praktijk loop ik steeds vaker aan tegen het feit dat darmbacteriën resistent zijn tegen antibiotica. Het komt zelfs een enkele keer voor dat een patiënt overlijdt omdat er eenvoudigweg geen antibioticum meer voorhanden is dat de kwaal kan bestrijden.’
SPIJSVERTERING
In de darmen zitten honderd miljard bacteriën om te helpen bij de spijsvertering. Alles wat we niet nodig hebben, denk aan niet-verteerd voedsel, sinaasappelpitten, tomatenvliesjes, medicijnresten, galzouten en ook bacteriën, worden uitgepoept. De karakteristieke bruine kleur wordt veroorzaakt door afgebroken rode bloedcellen.
Hoe werkt die gezonde, genezende donorpoep?
‘Je kunt de darmen van die zieke patiënten voorstellen als een woestijn waar nauwelijks nog een plantje groeit. Met het inbrengen van de poep met veel gezonde bacteriën verandert die woestijn in een regenwoud. Er ontstaat competitie tussen alle bacteriën voor de consumptie van de darminhoud, en het immuunsysteem krijgt een oppepper. De slechte bacterie legt daarbij het loodje en de darmen kunnen weer hun gewone werk doen.’
Hoe brengt u het poeptransplantaat in bij de patiënt?
‘Dat kan op twee manieren, met een sonde via de neus waarbij de poep via een slangetje rechtstreeks in de dunne darm wordt geïnjecteerd, de eerste afslag na de maag. Een andere manier is rectaal, via de anus. Momenteel zijn we ook bezig met het ontwikkelen van capsules, die de patiënt kan inslikken.’
Is het technisch al mogelijk om in plaats van een poeptransplantatie te analyseren welke bacteriën in de darm ontbreken en die dan toe te dienen via een pil?
‘Nee, zo gemakkelijk is het niet. Vijftien jaar geleden dachten we nog binnen vijf jaar een pil te hebben tegen diarree die ontstaat door de darminfectie met C. difficile. Maar zover is het niet, de darmflora vormen een zeer complex ecosysteem. Het is bij ieder mens ook weer anders, het is net zo uniek als een vingerafdruk.’
Op dit moment onderzoekt Terveer of poeptransplantatie ook soelaas biedt bij andere ziekten. ‘Van veel ziekten is bekend dat er een link is met de darmen, denk aan parkinson, MS, leverziekten, en ook kanker. Hippocrates zei al: alle ziektes beginnen in de darmen. Alleen kennen we het oorzakelijk verband niet. Heeft iemand een ziekte en raakt daardoor de darmflora verstoord, of is de slecht functionerende darmflora juist de oorzaak van de ziekte?’
‘Met het Antoni van Leeuwenhoek Ziekenhuis zijn we een studie begonnen om te kijken of poeptransplantaties aanslaan bij patiënten met uitgezaaide melanomen, een type huidkanker. Bij een deel van de patiënten slaat de gegeven immuuntherapie niet goed aan. We hopen dat de poeptransplantatie zo’n sterke immuunrespons opwekt, dat het eigen afweersysteem van de patiënt de kankercellen veel adequater gaat opruimen. Het transplantaat is afkomstig van melanoompatiënten bij wie de immuuntherapie wel aanslaat. Dit type onderzoek is eerder succesvol bij muizen uitgevoerd. Resultaten van ons onderzoek zijn er nog niet.’
POEPBANK
Liz Terveer is hoofd van de Nederlandse Donor Feces Bank, gevestigd in het Leids Universitair Medisch Centrum (LUMC). Daar wordt ontlasting van gezonde donoren verzameld en opgewerkt om te worden getransplanteerd naar mensen die kampen met darminfecties. ‘Binnen twee uur na de stoelgang moet de poep door ons worden verwerkt’, aldus Terveer. ‘Dat is omdat de meeste bacteriën anaeroob zijn, zeg maar niet goed gaan op zuurstof.’
Vanwege die korte verwerkingstijd komen de meeste donoren dan ook uit de buurt van het ziekenhuis. ‘Onze analist maakt de poep vloeibaar met fysiologisch zout. Daarna wordt het gezeefd, om eventuele pitten, kauwgom en andere vaste stoffen eruit te filteren. Uiteindelijk houd je een chocoladekleurige vloeistof over van 60 gram medicinale donorpoep.’
De donorpoep kan maximaal twee jaar in een vriezer worden bewaard, bij een temperatuur van 80 graden onder 0. Een donatie levert twee transplantaties op. Per jaar worden er in het LUMC 100 transplantaties uitgevoerd.
