Bij graafwerkzaamheden in Delft is een telescoop uit de eerste helft van de 17e eeuw gevonden. Nog nooit eerder dook zo’n oude telescoop op in Nederland.
Bron: Museum Boerhaave.
Experts van Museum Boerhaave onderzochten een telescoop die archeologen ontdekten tijdens graafwerkzaamheden in Delft. Het oude kijkertje blijk de oudste tot nu toe te zijn die in Nederland bewaard bleef.
AI-assistent kan 113-hulpverlening ondersteunen
Dataspecialist Salim Salmi maakte een AI-tool die 113-hulpverleners ondersteunt.
De Delftse telescoop is aanzienlijk ouder dan de Nederlandse telescopen die tot nu toe bekend waren. Die dateerden namelijk uit de jaren 1669 en 1683. De datering van de vondst ligt dichterbij de periode waarin Nederlandse telescopen in 1608 voor het eerst verschenen.
Conservator Tiemen Cocquyt van Museum Boerhaave vermoedt dat de Delftse telescoopmaker Evert Harmanszoon de nu ontdekte telescoop maakte. Harmanszoon maakte al telescopen in 1609, onder andere voor de Universiteit Leiden.
Hoewel het volgens Cocquyt een bijzondere vondst is, noemt hij het ook wel logisch dat eindelijk een dergelijke telescoop opduikt. Ondanks dat Nederlandse telescopen uit die tijd allemaal van blik waren, wat snel vergaat, waren er wel zeer veel van gemaakt. ‘Er waren er zo veel, dat het onmogelijk is dat ze allemaal gewoon zijn verdwenen’, zegt hij.
Bron: Museum Boerhaave.
Alle kenmerken van de telescoop wijzen op een oorsprong in de eerste helft van de 17e eeuw. Ook komt het uiterlijk overeen met prenten uit dezelfde periode. De telescoop ziet er ietwat primitief uit. Het geheel is een blikken buisje van tien centimeter. Als je het oculair en het objectief vergelijkt met de lenzen die we nu tot onze beschikking hebben, lijken ze eerder op glasscherven met luchtbelletjes dan op lenzen. Maar de primitieve lenzen functioneren wel. Het oculair is hol en het objectief bol, net als bij andere primitieve telescopen. De vergroting is 5x.
Goud
Het lijkt erop dat de telescoop een luxe-product was. De onderzoekers van Museum Boerhaave vermoeden namelijk dat de buis van de telescoop verguld is. Aan het begin van de 17e eeuw was het gebruikelijk om dergelijke objecten te vergulden. Het is echter nog niet zeker of de telescoop daadwerkelijk verguld is. Dat onderzoek loopt nog. ‘Als het onderzoek laat zien dat er goud op de buis zit, dan kunnen we met zekerheid zeggen dat het een luxe-product was’, aldus Cocquyt. ‘Een luxe-product met primitieve lensjes, dat kan niet anders dan een heel vroege kijker zijn.’
De telescoop is vanaf 23 mei te bewonderen in Museum Het Prinsenhof in Delft. Een paar dagen eerder, op 20 mei, geeft Cocquet in Museum Boerhaave een lezing over de telescoop. Aanmelden kan op de website van Museum Boerhaave.
Lees verder: