De eerste gebruikers van het alfabet hechtten waarde aan hun persoonlijke hygiëne, zo blijkt uit de inscriptie op een ivoren kam die duizenden jaren oud is. De tekst, de oudste leesbare zin, gaat over hoofdluizen.
De oudste leesbare zin, geschreven in het eerste alfabet, staat op de zijkant van een ivoren kam. De letters zijn één tot drie millimeter breed en zijn voorzichtig in het materiaal gekerfd. De tekst lijkt nog het meest op een smeekbede: ‘Moge deze slagtand de luizen in het haar en de baard uitroeien’.
Alfabet
Het schrift ontstond ongeveer 5200 jaar geleden, in Mesopotamië en Egypte. Een alfabet bestond nog niet: in plaats daarvan gebruikten mensen tekens om woorden en lettergrepen uit te beelden. Later ontstond het alfabet, in of vlakbij Egypte, waarbij bepaalde hiërogliefen werden hergebruikt om de alfabetische letters te vormen die we vandaag de dag kennen. Elke letter vertegenwoordigt een zogenoemd foneem, een spraakeenheid.
‘Einstein liep als theoreticus vast op de nieuwe bevindingen’
Toen de Nederlandse natuurkundige Heike Kamerlingh Onnes iets geks ontdekte over supergeleiding, was dit onder veel fysici het gesprek van de dag. Maa ...
Omdat er weinig archeologische bewijzen te vinden zijn, is de geschiedenis van het alfabet met raadsels omgeven. Het is niet eens precies duidelijk wanneer het alfabet werd ontwikkeld. Veel onderzoekers denken dat het 3800 jaar geleden is uitgevonden, terwijl er ook bewijs is dat het alfabet al 4300 jaar geleden werd gebruikt. En omdat de oudste teksten die wetenschappers ooit hebben gevonden kort en moeilijk te ontcijferen zijn, is ook nog onduidelijk hoe mensen het alfabet gebruikten. Daarom is het zinnetje op de ivoren kam zo belangrijk.
Israëlisch stadje
Archeoloog Yosef Garfinkel, van de Hebreeuwse universiteit van Jerusalem, groef de kam op met zijn collega’s in 2016, op de archeologische vindplaats Tel Lachish in het zuiden van Israël. De plek waar de kam werd aangetroffen is ongeveer 2700 jaar oud, maar Garfinkel denkt dat de kam nog eens duizend jaar ouder is.
Het zinnetje op de kam telt zeventien letters, waarvan er twee beschadigd zijn. Ze vormen een gehele en begrijpelijke zin, geschreven in een oude Kanaänse taal die werd gesproken in Tel Lachish. Kanaän was een gebied ten westen van de Jordaan, waartoe het stadje Tel Lachish dus ook behoorde. ‘Dit is de oudste zin met het alfabet die we kennen’, zegt Garfinkel. Het zinnetje is vierhonderd jaar ouder dan de vorige recordhouder.
Namen en voorwerpen
Taalwetenschapper Christopher Rollston, verbonden aan de George Washington-universiteit in de Verenigde Staten, zegt dat het een belangrijke ontdekking is. ‘Vroege alfabetische inscripties zijn veelal erg kort – gewoon een handjevol letters – en zijn vaak de naam van een persoon of een voorwerp’, zegt hij. Enkele langere inscripties uit dezelfde tijdsperiode als de ivoren kam bestaan wel, maar die zijn moeilijk te ontcijferen omdat onduidelijk is waar de tekstjes over gingen.
Rollston voegt toe dat het voor Garfinkel en zijn team eenvoudiger was om het zinnetje op de kam te lezen, omdat het ivoor nog de restanten droeg van dode luizen. Zo kon Garfinkel raden naar waar de zin over ging. ‘Maar dat verandert niets aan het feit dat dit een briljante ontcijfering is’, zegt Rollston.
Bovendien vindt hij het fascinerend dat het zinnetje over het alledaagse leven gaat. ‘Luizen waren ook vroeger al een probleem’, zegt hij. ‘We kunnen alleen maar hopen dat het kammetje erin slaagde om te doen waar het voor bedoeld was: het uitroeien van die akelige insecten.’
