Een geleende zware waterpomp gaf Nederlandse archeologen de kans om beneden grondwaterniveau opgravingen te verrichten. Ze vonden op een heilige plek een stapel van tempels, waarvan de oudste zeker zo oud is als de tot nog toe oudste bekende tempel.


Tijdens opgravingen in de oostelijke Nijldelta hebben Nederlandse archeologen een grote tempel uit de Midden-Koningstijd opgegraven. Onder deze tempel bij Tell Ibrahim Awad, die dateert van vierduizend jaar geleden, vonden ze sporen van vijf eerdere tempels. De oudste, opgetrokken uit baksteen, was zo’n vijfduizend jaar geleden in gebruik. Dit is op zijn minst zo oud als de tot nog toe oudste ooit gevonden tempel, namelijk die bij Hierakonpolis. Om deze oudste overblijfselen te kunnen bereiken, moesten de archeologen zware grondwaterpompen inzetten.

De opgravingen zijn uitgevoerd door archeologen van de Universiteit van Amsterdam, onder leiding van Willem van Haarlem, conservator bij het Allard Pierson Museum in Amsterdam. Financiële ondersteuning verkregen de archeologen van de Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek NWO en van de Russische Academie van Wetenschappen, via de Nederlandse Stichting voor Archeologisch Onderzoek in Egypte. Er zit enige druk achter dergelijke opgravingen in Egypte. Slechts vijf procent van het land is bewoonbaar. Akkerbebouwing, infrastructuur en steden nemen daarom juist toe in die gebieden waar ooit de Oude Egyptenaren woonden.

Beelden van bavianen
De plattegrond van de oudste gevonden tempel wijkt volledig af van andere vondsten in Egypte. Er zijn tevens geen andere opgravingen bekend met zoveel tempels bovenop elkaar gebouwd en die zover terug in de tijd gaan. De archeologen weten nog niet welke goden in deze tempels werden aanbeden.

In de op twee na oudste tempel vonden ze een duizendtal ‘wegwerp’ rituele voorwerpen, waaronder beelden van bavianen en aardewerk. Volgens Oud-Egyptische wetten mochten religieus gebruikte voorwerpen niet worden ontheiligd door ze voor andere taken te gebruiken. Ze moesten daarom binnen de muren van een tempel worden bewaard. Hopelijk levert bestudering van de gevonden voorwerpen meer informatie over de tempelrituelen. Er zijn helaas geen inscripties die een tip van de sluier kunen oplichten.

Erick Vermeulen