Vrijdag 4 maart stort een oude raket neer op de maan. Er is een hoop discussie over wie het stuk afval in de ruimte heeft achtergelaten – Amerika of China. De inslag onderstreept het probleem van de almaar groeiende hoeveelheid ruimtepuin.
Aanstaande vrijdag stort een oude raket onbedoeld neer op de achterkant van de maan. De raket, hoogstwaarschijnlijk afkomstig van de Chinese Chang’e 5-T1-missie, zal terechtkomen in de Hertzsprung-krater.
De Amerikaanse ruimtevaartorganisatie NASA gaat proberen om van de nood een deugd te maken. Vanaf de aarde is de achterkant van de maan uiteraard niet te zien, maar met satellieten die rond de maan draaien hoopt NASA de inslag toch vast te leggen. Dat geeft inzicht in de vorming van kraters op de maan.
‘Als we iets buitenaards ontmoeten, dan is het een machine’
Oude sterren en pril leven – dat zijn de onderwerpen waar het hart van sterrenkundige Leen Decin harder van gaat kloppen.
De raket weegt zo’n vier ton en zal neerkomen met een kleine 10.000 kilometer per uur. Dat klinkt misschien heftig, maar aan zijn pokdalige voorkomen is te zien dat de maan wel wat gewend is. Door het gebrek aan een atmosfeer hebben meteorieten er vrij spel, zodat de maan regelmatig getroffen wordt door veel grotere objecten die wel tien keer zo snel kunnen neerkomen.
Astronomen hebben weleens eerder neerstortende ruimtevaartuigen op de maan bestudeerd. Zo zijn er een hoop onderdelen uit de maanmissies van de jaren zestig en zeventig ingeslagen, met de dertig ton zware Saturnus-raketten van de Apollo-missies als hoogtepunt. De kracht van die inslagen werd gemeten met eerder achtergelaten seismometers. In 2009 sloeg de satelliet LCROSS op de maan te pletter, zodat die daarna de waterdamp kon meten die bij zo’n inslag uit de grond tevoorschijn komt. Nog nooit is er echter een ongeplande crash van een object vastgelegd.
Ruimtesoap
De inslag belooft een spectaculaire slotaflevering te worden van een heuse ruimtesoap, die begon in maart 2015. Astronomen van de Catalina Sky Survey, een project dat de hemel afspeurt op zoek naar mogelijk gevaarlijke ruimterotsen, zagen toen een nieuw object. Al gauw bleek dat het object in een baan om de aarde draaide. Daaruit bleek dat het geen ruimterots was, maar iets dat door de mens is gemaakt.
De Amerikaanse amateur-astronoom Bill Gray houdt veel van dit soort objecten in de gaten. Hij uitte als eerste het vermoeden dat het object voortkwam uit de lancering van DSCOVR. Dat is een Amerikaanse satelliet die het klimaat op aarde in kaart brengt. Deze satelliet was een maand eerder de ruimte in gebracht door een Falcon 9, een tweetrapsraket van het Amerikaanse bedrijf SpaceX. Op basis van de baan en de helderheid van het object concludeerden Gray en andere astronomen vervolgens dat het de tweede trap moest zijn van de Falcon 9.
Sindsdien hield Gray de rakettrap in het oog. Begin dit jaar zag hij iets vreemds: op 5 januari scheerde het object vlak langs de maan. Berekeningen van Gray en andere astronomen wezen vervolgens uit dat het op 4 maart op de maan zou neerstorten.
Amerika of China?
SpaceX werd meteen beschuldigd van een slordige omgang met hun raketonderdelen. Elon Musk en de zijnen hulden zich in stilzwijgen, wat erop wijst dat ze zelf ook geen idee hadden waar ze hun rommel hadden achtergelaten.
Maar toen kreeg Gray een mail van astronoom Jon Giorgini. Die wees hem erop dat de DSCOVR-satelliet kort na zijn lancering in 2015 een behoorlijk andere baan had gevolgd dan het vreemde object. Het was onwaarschijnlijk dat satelliet en rakkettrap zo snel zo ver uit elkaar waren gedreven.
En dus ging Gray op zoek naar de ware herkomst van het object dat in maart 2015 werd ontdekt. Waren er kort daarvoor nog andere raketten de ruimte in geschoten? Gray kwam uit bij de Chinese missie Chang’e 5-T1, die in oktober 2014 werd gelanceerd. De boosterraket van deze missie was nooit teruggevonden.
De berekende baan van deze raket kwam wel goed overeen met die van het maanbestormende object. Bovendien wezen verdere waarnemingen erop dat het object meer leek op een Chinese raket dan op een SpaceX-rakettrap. Dat bleek onder andere uit het type verf op het object, concludeerden Amerikaanse studenten.
Ministerie
Gray en de andere astronomen erkenden hun vergissing. Daarmee was de kous voor hen af. Maar het Chinese ministerie van Buitenlandse Zaken dacht daar anders over. Op 21 februari ontkende een woordvoerder van dat ministerie dat er sprake was van een Chinese raket. Volgens hem was hun raket teruggekeerd in de aardatmosfeer en daar volledig opgebrand.
Gray denkt echter dat hier sprake is van een misverstand. Chang’e 5-T1 diende als oefening voor de Chang’e 5-missie, die in 2020 werd gelanceerd. Bij de echte missie keerde de boosterraket een week na de lancering inderdaad terug op aarde, maar bij de oefenmissie is er geen enkel bewijs dat dit is gebeurd.
Astronomen houden het dus op een Chinese raket. Daarmee blijft het overigens onduidelijk waar de SpaceX-rakettrap dan wel is gebleven. Volgens Gray bevindt die zich vermoedelijk ergens ver weg in een baan rond de zon.
Ruimtepuin
We hebben inmiddels zoveel raketten en satellieten de ruimte in geschoten, dat het gebied rond de aarde bezaaid is met oude rotzooi. De Europese ruimtevaartorganisatie ESA schat dat er meer dan 36.000 brokstukken van meer dan 10 centimeter groot rond de aarde zweven. De heisa rond de raket is exemplarisch voor het scala aan problemen dat deze groeiende hoeveelheid ruimtepuin veroorzaakt.
Ten eerste verstoren de brokstukken sterrenkundige waarnemingen. Zo dachten astronomen in 2020 een spectaculaire explosie te hebben waargenomen in het oudste sterrenstelsel in het heelal. Het bleek echter de glinstering van een langsvliegende Russische rakettrap. Kort daarvoor bleek een ‘minimaan’ die zich bij de aarde had gevoegd eveneens een oude rakettrap.
Daarnaast kan rondvliegend puin satellieten en ruimtestations beschadigen. En in het meest ongunstige geval kan een brokstuk zelfs terug op aarde in bewoond gebied terechtkomen. Eveneens in 2020 landde een onderdeel van een Chinese raket op een Ivoriaanse kaasmakerij.
Traceren
Vanwege dergelijke gevaren worden objecten dicht bij de aarde continu getraceerd. Maar objecten die zich verder weg bevinden, zoals de nu ontdekte Chinese raket, worden alleen gevolgd door liefhebbers zoals Gray. Die vormen namelijk geen rechtstreekse bedreiging voor de aarde en zijn satellieten.
Zoals nu blijkt, kunnen dergelijke objecten echter wel een storende invloed hebben op maanmissies. Nu ruimtevaartorganisaties diverse onbemande en bemande missies naar de maan plannen, kan dit een steeds groter probleem worden.
Er wordt gezocht naar manieren om de ruimterommel op te ruimen, onder andere met een soort stofzuigersatellieten. Maar al met al lijkt het vooral zaak voor ruimtevaartorganisaties en bedrijven om wat minder afval rond onze planeet te laten slingeren.
