Het was een kernramp die tot vier keer zo veel gevallen van stralingsziekte leidde als Tsjernobyl. Moskou stopte het ongeluk in de doofpot en de gezondheidseffecten bleven tot nu toe onbekend.
We wisten al dat in augustus 1956 een Russische kernwapentest in Semipalatinsk de Kazachse industriestad Ust-Kamenogorsk had bedekt met radioactieve neerslag. Ruim 600 mensen moesten behandeld worden voor stralingsziekte. Veel meer dan dat wisten we tot nog toe echter niet.
Na een recent onthuld rapport ingezien te hebben, kan New Scientist melden dat een onderzoeksteam uit Moskou in de nasleep van de verzwegen kernwapentest wijdverspreide radioactieve besmetting heeft gevonden, met gevallen van stralingsziekte die zich over de gehele steppe van Kazachstan uitstrekten. De wetenschappers hielden de gevolgen van de kernexplosie bij, zonder dat aan de getroffen personen of de buitenwereld kenbaar te maken.
Is het aardse magneetveld de weg kwijt?
Volgens sommigen kan het aardmagneetveld elk moment omkeren. Is er reden tot zorg?
Het rapport van wetenschappers van het Instituut voor Biofysica in Moskou werd gevonden in de archieven van het Instituut voor Stralingsziektes en Ecologie (IRME) in Semey in Kazachstan. ‘Dit is jarenlang een geheim geweest’, aldus directeur Kazbek Apsalikov, die het rapport vond en het doorspeelde naar New Scientist.
Doofpot
In de jaren vijftig en zestig werden in Semipalatinsk meer kernwapentests uitgevoerd dan waar dan ook ter wereld. Westerse journalisten hebben na het uiteenvallen van de Sovjet-Unie vaak melding gemaakt van de gezondheidsklachten van de mensen die benedenwinds van de tests woonden. Daarnaast hebben recente onderzoeken gekeken naar tandglazuur om een inschatting te maken van de stralingsniveaus waaraan mensen zijn blootgesteld.
In het onthulde rapport is voor het eerst te lezen hoeveel de Sovjet-wetenschappers eigenlijk wisten van de effecten van de tests op de menselijke gezondheid en hoeveel in de doofpot is verdwenen. Het geheime rapport rept van ‘resultaten van een radiologische studie in de regio Semipalatinsk.’
Het rapport zet uiteen hoe onderzoekers uit Moskou tijdens drie verschillende expedities naar Ust-Kamenogorsk wijdverspreide en hardnekkige stralingsresten vonden in de bodem en voedsel, zowel in Semipalatinsk als in de dorpen en steden in heel oost-Kazachstan.
Acute stralingsziekte
In september 1956, een maand nadat de radioactieve neerslag was gedaald in Ust-Kamenogorsk, was de stralingsdosis nog steeds 1,6 millirem per uur, honderd keer hoger dan wat volgens het rapport ‘toelaatbaar’ is en wat de Internationale Commissie voor Bescherming tegen Straling veilig noemt.
De maand erna reisde de expeditie naar verschillende dorpen. ‘In de buurt van Znamenka kwam nog jarenlang radioactief materiaal vrij dat de mensen en het milieu beïnvloedde’, aldus het rapport. De fallout was ‘schadelijk voor de gezondheid’ en ‘gevaarlijker en ernstiger van aard dan de fallout in de buurt van Ust-Kamenogorsk.’ Militaire artsen die het dorp bezochten na de test in augustus hadden drie mensen met acute stralingsziekte gevonden.
Kliniek
De bevindingen komen overeen met eerdere onderzoeken naar het pad van de fallout-wolken. In 2002 publiceerde Konstantin Gordeev van het Instituut voor Biofysica een kaart waarop stond dat op 24 augustus 1956 een wolk direct over Znamenka en Ust-Kamenogork trok. Een test op 12 augustus 1953 had eerder al een wolk richting Karaul gestuurd. De expeditie in 1956 ondervond de gevolgen van die test. Na drie jaar was de fallout nog steeds ‘schadelijk voor de gezondheid’
Een conclusie van de expeditie was de oprichting van een gespecialiseerde kliniek die onder het directe bewind van Moskou de stralings- en gezondheidseffecten van de tests in kaart moest brengen. In totaal heeft de kliniek zo’n honderdduizend mensen die aan de test zijn blootgesteld onderzocht, evenals hun kinderen. De instelling stond lange tijd bekend als de Anti-Brucellosekliniek nummer 4. De naam was volgens Apsalikov gekozen om de aandacht af te leiden van de echte activiteiten. Die activiteiten zijn tot 1991 geheim gebleven.
Toen de Sovjet-Unie in dat jaar uiteenviel, werd de Kliniek hernoemd naar IRME. Maar volgens de huidige hoofdonderzoeker van het instituut Boris Gusev, die in 1962 bij de Kliniek kwam te werken, zijn veel rapporten al vernietigd of naar Moskou verscheept voor de naamswijziging. Volgens hem stond in een specifiek rapport uit 1956 dat 638 mensen waren opgenomen met verschijnselen van stralingsziekte. Dat is meer dan vier keer zo veel als de 134 gevallen van stralingsziekte die na de kernramp in Tsjernobyl waren gemeld. Niemand weet zeker hoe veel mensen zijn overleden aan de straling.
Censuur
Het onthulde rapport van de expedities in 1956 en 1957 is een van de weinige dat aan de censuur van de Sovjet-Unie ontsnapt is. Het maakt melding van ‘significante stralingsbesmetting in bodem, gewassen en voedsel’ in het oosten van Kazachstan. Ontlastingsmonsters van de bewoners van een boerderij ten zuiden van Ust-Kamenogorsk bevatten veel radioactieve resten. Deze resten waren niet meer aanwezig nadat ze waren gestopt met het eten van lokaal verbouwd voedsel.
De expeditie riep op geen lokaal graan meer te eten en suggereerde dat het ‘onverstandig was om kernwapentesten (in het bijzonder grondexplosies) te doen voordat er geoogst was.’ Op die manier kon het voedsel beschermd blijven van de fallout. Maar deze aanbeveling werd in de wind geslagen. Gordeev laat zien dat er in augustus 1957 en 1962 opnieuw grote radioactieve wolken waren.
Het rapport probeert ook de gevaren van de straling te bagatelliseren. Zo zouden veranderingen in de zenuwstelsels en het bloed van patiënten ‘niet geheel aan de blootstelling aan ioniserende straling te wijten kunnen zijn’. In plaats daarvan legt het rapport de schuld bij slechte hygiëne, een ‘armzalig slecht dieet’ en verschillende ziekten, waaronder tuberculose en brucellose.
Nooit meer hetzelfde
Atmosferische kernwapentests in Semipalatinsk stopten in 1963. Hoewel een groot deel van het benedenwindse gebied nu veilig is voor bewoning, zullen volgens Apsalikov sommige gebieden nooit meer hetzelfde worden.
Roman Vakulchuk van het Noorse Instituut voor Internationale Betrekkingen verwelkomt de nieuwe openheid van Kazachstan over deze kwestie. Dit rapport is de eerste contemporaine verslaglegging van de effecten van de test op de plaatselijke bevolking. ‘Voor 1956 deed de Sovjet-Unie simpelweg geen onderzoek.’ Maar er is nog steeds onzekerheid over de reikwijdte van de besmetting en de gezondheidsrisico’s vandaag de dag. ‘Veel van de gebieden zijn veilig, maar sommige delen moeten voor onbepaalde tijd worden afgeschermd.’
Altijd op de hoogte blijven van het laatste wetenschapsnieuws? Meld je nu aan voor de New Scientist nieuwsbrief.
Lees verder: