Duitse onderzoekers hebben een stenen muur van bijna een kilometer lang gevonden in de Baltische Zee. Jagers uit de steentijd hebben deze mogelijk gebouwd om rendieren in het nauw te drijven.
In de Baltische Zee, op 21 meter diepte, ligt een lage stenen muur van bijna een kilometer lang. Mogelijk is deze zo’n 11.000 jaar geleden gebouwd door jagers. De muur zou rendieren naar een plek hebben gedreven waar ze gemakkelijk gedood konden worden. De muur is mogelijk het grootste overgebleven bouwwerk uit de steentijd in Europa.
De ontdekking gebeurde bij toeval. In 2021 brachten studenten van geofysicus Jacob Geersen van het Leibniz-instituut voor Onderzoek naar de Baltische Zee een stukje zeebodem in kaart. Dat deden ze in Duitsland, zo’n tien kilometer van de kust van de stad Rerik. Ze gebruikten een multibeam-echolood: een meetapparaat dat geluidsgolven uitzendt waarmee je de waterdiepte kan berekenen.
Waarom een inpoldering in de Biesbosch alles zegt over het landbouwbeleid van afgelopen eeuw
Eerst de boerderij, dan pas de natuur: de agrarische sector staat er bij veel mensen niet goed op. Historicus Marij Leenders beschrijft in haar onderz ...
Mysterieuze structuur
‘Daarna realiseerden we ons in het lab dat er iets op de zeebodem aanwezig was dat er niet natuurlijk uitzag’, zegt Geersen. In 2022 liet hij samen met collega’s een camera zakken naar de mysterieuze structuur. Ze ontdekten toen een rij stenen. ‘Pas toen we contact opnamen met archeologen begrepen we dat het een bijzondere ontdekking kon zijn’, zegt Geersen.
Volgens teamlid Marcel Bradtmöller, archeoloog aan de Universiteit van Rostock in Duitsland, is er geen bewijs voor een moderner bouwwerk op deze plek. Het team kan ook geen natuurlijk proces bedenken dat de structuur kan hebben veroorzaakt.
Dit suggereert dat de muur is gebouwd toen er nog geen zee was in dit gebied. Hij moet dus tussen de 8500 en 14.000 jaar oud zijn, aldus Bradtmöller. Voor die tijd bedekte een ijskap het gebied, en daarna zette de stijgende zeespiegel het gebied onder water.
Grote en kleine stenen
De muur loopt langs wat ooit een meer was. Hij bestaat uit ongeveer tien grote rotsen met een diameter tot 3 meter en een gewicht van enkele tonnen. Deze rotsen zijn verbonden door meer dan 1600 kleinere stenen, die gemiddeld minder dan 100 kilo wegen. De stenen liggen naast elkaar, in plaats van op elkaar. De muur is op de meeste plekken minder dan een meter hoog.
De grote stenen zijn allemaal gevonden op plekken waar de muur afbuigt. Het team denkt daarom dat het bouwwerk is gebouwd door grote stenen die te zwaar waren om te verplaatsen, te verbinden aan kleinere stenen die wel konden worden verschoven.
Bradtmöller denkt dat jager-verzamelaars van de Kongemosecultuur de muur hebben gemaakt. De cultuur is vernoemd naar een plaats in Denemarken waar voorwerpen zoals stenen werktuigen zijn gevonden.
De waarschijnlijkste verklaring op dit moment is dat de jager-verzamelaars het bouwwerk gebruikten om rendieren in het nauw te drijven tijdens het jagen, zegt hij. Hoewel deze jager-verzamelaars waarschijnlijk in kleine groepen leefden en rondtrokken, verzamelden ze zich misschien in grotere aantallen bij het meer als er rendieren naar het gebied kwamen, zegt Bradtmöller.
Bekend fenomeen
Vergelijkbare lage muurtjes zijn al op veel plaatsen gevonden, bijvoorbeeld in Afrika en het Midden-Oosten, maar ook in de Grote Meren in Noord-Amerika. Sommige zijn wel 5 kilometer lang. Er is een algemene consensus dat mensen ze vroeger voor de jacht gebruikten.
Hoewel deze muurtjes meestal laag genoeg zijn voor dieren om eroverheen te springen, vermijden ze de muurtjes als ze in kuddes lopen, zegt archeoloog Marlize Lombard van de Universiteit van Johannesburg in Zuid-Afrika, die soortgelijke bouwwerken heeft ontdekt. ‘In zulke omstandigheden hebben ze de neiging om parallel te lopen aan obstakels zoals lage hekken, in plaats van er overheen te springen’, zegt ze.
Veel van de Afrikaanse voorbeelden bestaan uit twee muren in een V-vorm om dieren steeds verder in het nauw te drijven, maar een enkele muur kan nog steeds effectief zijn, zegt Lombard. Het is mogelijk dat de nieuw ontdekte muur rendieren het meer in stuurde, waar mensen vanaf boten op ze jaagden, aldus Bradtmöller.
Het is ook mogelijk dat er een tweede muur in de buurt is die nog verstopt zit onder een laag sediment, zegt Geersen. Hij is van plan vervolgonderzoek uit te voeren met duikers. Zo hopen ze ook direct bewijs te vinden van mensen uit de steentijd. Tot nu toe zijn de plannen van de onderzoekers in het water gevallen door slecht weer.
Overtuigend bewijs
Andere experts zijn het eens met de conclusies van de onderzoekers. ‘Ik vind dat de onderzoekers overtuigend bewijs leveren voor hun idee dat de muur een kunstmatig bouwwerk is, dat gebouwd is om rendieren in het nauw te drijven’, zegt archeoloog Geoff Bailey van de Universiteit van York in het Verenigd Koninkrijk.
De vondst bewijst dat grote prehistorische jachtbouwwerken de tand des tijd kunnen hebben doorstaan, op meer plekken dan alleen bij de Grote Meren, stelt archeoloog Vincent Gaffney van de Universiteit van Bradford in het Verenigd Koninkrijk. ‘Dit heeft zeer grote gevolgen voor gebieden voor de kust die vroeger bewoonbaar waren.’
Moderne activiteiten zoals sleepnetvisserij, het leggen van kabels en de bouw van windmolenparken kunnen deze plekken vernietigen, zegt Geersen. Er is dus meer onderzoek nodig om ze te vinden voordat ze verloren gaan.
Er zijn in Europa nog geen soortgelijke bouwwerken ontdekt, zegt Bradtmöller. Hij denkt dat het waarschijnlijk is dat er ooit veel van dit soort muren hebben bestaan, maar dat ze door menselijke activiteiten zijn vernietigd.
