Het meest veelzijdige stukje vlees is een stuk jonger dan we dachten. Volgens een nieuw onderzoek is de kip pas zo’n 3200 jaar geleden tam gemaakt, in het huidige Thailand, om vervolgens de wereld te veroveren in de sporen van de rijstteelt.
Wereldwijd zijn ze met zijn 27 miljarden, en dagelijks belanden er honderden miljoenen op tafel, van de Chicken McNuggets tot bekroonde driesterrenschotels. Toch is de kip er niet altijd geweest.
In de Lage Landen verschenen ze pas met de eerste Romeinse soldaten, rond het begin van de jaartelling, en wereldwijd beleefde de kip zijn domesticatie – tam gemaakt worden – pas rond 1650 tot 1200 voor Christus. Daarmee is de tamme kip een laatkomer, veel later dan hond (15.000 geleden), varken (11.500 duizend jaar geleden) en rund (10.500 jaar).
‘Bij mannen ruikt het meer naar kaas, bij vrouwen naar ui’: verrassende verhalen over microben
Ze zitten op je neus, op je bord, in je darmen, onder je voeten. Te klein om met het blote oog te zien, met oneindig veel en ...
Dat blijkt uit een grondige herziening van zo’n beetje al het archeologische bewijs ter wereld voor kippenhouderij, gepubliceerd in de tijdschriften Proceedings of the National Academy of Science en Antiquity.
Meeliften met de rijstteelt
‘De kip stamt af van het wilde kamhoen, of Gallus gallus‘, zegt Joris Peters, onderzoeker op het gebied van de domesticatie van dieren aan de Ludwig Maximilians-universiteit in München en een van de initiatiefnemers van het onderzoek. ‘Dat is een vogel die vooral in bomen in de jungle in Zuidoost-Azië leeft.’
‘In dorpen waar de inwoners rijst eten, en ook gierst, zal af en toe wat rijst gemorst worden’, zegt Peters. Toen de rijstteelt opkwam, vanuit het huidige China, werden mensendorpen een nieuwe niche waar niet al te schuwe kamhoenderen graag rondhingen.
Dat was de eerste stap richting domesticatie. Met de rijstteelt liftte de kip mee, en verspreidde zich over de hele Oude Wereld, om pas rond 800 voor Christus rond de Middellandse Zee aan te komen, intussen overgestapt op tarwe en rogge als favoriete maaltijd. In veel culturen golden de kip en de haan aanvankelijk als exotische pronkvogels, die in zijn geheel begraven werden met belangrijke doden. Maar naarmate ze gewoner werden, werden onze gevederde vrienden vaker opgegeten, zodat alleen losse botjes resten. Vanwege selectie door mensen werd de kip dikker, tammer, en bestand tegen de kou. Ook ging zij meer eieren leggen.
Kippenbotten heroverwegen
Maar waar en wanneer zag de oerkip het licht? ‘Er waren twee studies die al decennia invloed hebben’, zegt Peters. Volgens een invloedrijk onderzoek begon de domesticatie van de kip 4000 jaar geleden in het huidige India, waar botjes zijn teruggevonden. ‘Alleen behoren die toe aan een wilde variant van de kamhoensoort’, zegt Peters. De tweede theorie is dat de opmars van de kip al 8000 jaar geleden begon, in het huidige China. ‘Maar toen ik die botten zag, realiseerde ik me dat het botten waren van fazanten, niet van kippen.’
Op grond van die ontdekking besloot Peters samen met collega’s alle bewijs opnieuw te wegen. Daarbij gaat het vooral om kippenbotten die teruggevonden zijn bij archeologische opgravingen in Azië, Afrika en Europa, maar ook om vermeldingen in oude teksten. Zo is er bijvoorbeeld een tekst uit de tijd van farao Thoetmosis (1479 voor Christus) over ‘een vogel die elke dag opnieuw baart’, waarin geleerden de kip meenden te herkennen. Peters: ‘Maar ook eenden en ganzen leggen een reeks van drie, vier eieren om er dan op te broeden.’
Daarnaast zijn opgegraven kippenbotten vaak jonger dan wordt aangenomen. Om de leeftijd te bepalen deden onderzoekers een nauwkeurige koolstof-14-datering van 23 kippenbotjes die in Europa gevonden waren. Peters: ‘Die bleken bijna allemaal jonger dan gedacht. Soms scheelde het duizenden jaren.’
Verspreiding kip in kaart gebracht
Op grond van de nieuwe, dubbel gecheckte gegevens, maakten de onderzoekers een nieuwe kaart waarop te zien is hoe de kip zich verspreidde vanuit Zuid-Oost-Azië. De oudst gevonden kippenbotten waarvan duidelijk is dat het om tamme kippen gaat, dateren van 1650-1200 voor Christus uit het Thaise Ban Non Wat. De kip lijkt van oorsprong Thais, niet Indiaas of Chinees, en kwam toen al met rijst.
Belangrijk nieuws? Volgens Peters wel: ‘Kippen zijn meegelift met de landbouw, en later het christendom. Ze hebben dezelfde zeereizen gemaakt als mensen, maar dan als proviand. Onze cultuurgeschiedenis is diep verweven met de dieren die we houden. In China wordt de haan geroemd als ‘de vogel die de tijd kent’. Dat is toch prachtig!’
