Over enkele weken zal de Europese ruimtevaartorganisatie ESA een nieuwe röntgentelescoop lanceren.
Op 10 december moet de vierde vlucht van een Ariane-5-raket om 16.02 uur (Centraal Europese Tijd) de wetenschappelijke satelliet XMM in een baan om de Aarde brengen. Deze lancering vormt tevens het begin van commerciële uitbating van het Ariane-5-project.
Astronomen kijken al lange tijd uit naar de lancering van de XMM. Het is de grootste wetenschappelijke satelliet, die ooit in Europa is gebouwd. Deze röntgentelescoop is zeer gevoelig. Het spiegeloppervlak, dat de röntgenstralen verzamelt, heeft een oppervlak van honderdentwintig vierkante meter, verdeeld over drie modules. Deze gouden röntgenogen bevatten elk 58 concentrische spiegels, bestaande uit goudlaagjes gedampt op een nikkeloppervlak. Met een precisie van een vierhonderdste millimeter zijn de spiegels ten opzichte van elkaar geplaatst en gericht, terwijl de spiegeloppervlakken met zelfs nog veel meer precisie zijn vervaardigd. De gevoelige detectoren meten uiteindelijk de samengebundelde röntgenstralen.
‘Als we iets buitenaards ontmoeten, dan is het een machine’
Oude sterren en pril leven – dat zijn de onderwerpen waar het hart van sterrenkundige Leen Decin harder van gaat kloppen.
Het ruimtevaartuig bevat een drietal sets wetenschappelijke instrumenten. Allereerst bevatten de drie modules de European Photon Imaging Cameras. De silicium detectoren in deze camera’s kunnen zeer zwakke röntgenstraling meten en snelle wisselingen in de intensiteit van een röntgenbron vastleggen. Traliestructuren bij twee van de spiegelmodules zullen ongeveer de helft van de invallende straling naar een tweede brandpunt leiden. Zoals een prisma lichtstralen naar kleur verdeelt, scheidt een spectrometer daar de röntgenstraling naar golflengte. Het derde instrument aan boord van de XMM is een klassieke telescoop. Terwijl de drie modules de röntgenstralen ontvangen uit een zekere richting, neemt de telescoop het zichtbare en het ultraviolette licht uit die richting waar.
Na de lancering beschrijft de satelliet een excentrische baan. In 48 uur tijd draait hij een rondje om de Aarde, waarbij de afstand tot het aardoppervlak varieert van zevenduizend tot 114.000 kilometer. Deze baan garandeert lange waarnemingstijden voor de astronomen en zorgt ervoor dat de satelliet steeds maar een korte tijd in de schadelijke stralingsgordels nabij de Aarde verblijft. Bovendien kunnen de diverse stations op Aarde goed het contact met de satelliet onderhouden.
Gouden eeuw
Geboorte en sterven van sterren, kannibalisme door sterren, mysterieuze pulserende stralingsbronnen – met de röntgentelescoop hopen astronomen meer informatie over vele ‘hete’ processen in het heelal te ontdekken. De Duitse satelliet Rosat heeft het afgelopen decennium zo’n 100.000 röntgenbronnen gevonden. Met de in juli gelanceerde Amerikaanse röntgensatelliet Chandra en de Japanse satelliet ASTRO-E, die volgend jaar moet worden gelanceerd, luidt de lancering van de XMM een gouden eeuw voor de röntgenastronomie in.
