Files zijn frustrerend en slecht voor de luchtwegen en het milieu. Maar wat kosten ze eigenlijk? Dat berekenen onderzoekers van de Universiteit Antwerpen. Hun techniek testten ze op een file op de E19, tussen Breda en Antwerpen. ‘We wisten dat de kosten groot zijn, maar niet dat ze zó groot zou zijn.’ zegt transporteconoom Thierry Vanelslander, hoogleraar aan de Universiteit van Antwerpen.
Hoe staat het ervoor met files?
‘De laatste jaren zien we een stijging. Vooral de filezwaarte is toegenomen. Dat is de combinatie van lengte en afstand maal de tijdsduur van de file. Alleen in het begin van de coronaperiode nam die af. Inmiddels zitten we boven het niveau van daarvoor. Begin november stond er bijvoorbeeld 370 kilometer aan files in België, een record voor 2022, terwijl het niet eens sneeuwde of stortregende.’
Wat veroorzaakt die toename van files?
‘De recente stijging heeft onder andere te maken met de toename van vrachtverkeer. Daarnaast wonen en leven we in Vlaanderen verspreid. Dat maakt het gemakkelijk om op tientallen kilometers van je werk te gaan wonen. Ook het Belgische fiscaal beleid speelt mee. Mensen kunnen hun woon-werk-verkeer aftrekken van de belastingen. Daarnaast zijn salariswagens (bedrijfswagens, DS) minder belast en daarom fiscaal interessant voor bedrijf en werknemer. Vaak krijg je ook een tankkaart. Dat nodigt allemaal uit om de auto te gebruiken, met files als gevolg.’
‘Er komt een moment dat we een grieppandemie niet kunnen voorkomen’
Ron Fouchier staat aan de frontlinie in de strijd tegen de griep. Met nieuwe vaccins wil hij ons beschermen tegen toekomstige pandemieën.
U berekende de kosten van een file van 15,1 kilometer op de E19. Die ontstond na een ongeval. Komt dat vaak voor?
‘Jammer genoeg wel, ongevallen zijn schering en inslag. We zien ook: hoe meer files, hoe meer ongevallen. Je moet namelijk onverwacht stoppen of van rijvak veranderen. Dat vergroot de kans op kop-staartbotsingen. Dus met het volume aan verkeer gaat het volume aan files omhoog, en daarmee het aantal ongevallen. Dat leidt weer tot meer files, omdat een ongeval vaak een opstopping veroorzaakt.’
Deze file zou 202.766,91 euro hebben gekost. Hoe kwam u op dat bedrag?
‘We hebben een instrument ontwikkeld om filekosten te berekenen. Hierbij kijken we naar het directe tijdsverlies van de mensen in de file, maar ook naar verborgen kosten. Bedrijven moeten bijvoorbeeld extra voorraden aanleggen om de vertragingen door files op te vangen. Als er een vrachtwagen met etenswaren vaststaat dan kunnen de kosten voor koeling oplopen, of de inhoud bederft.
Ook is er soms herplanning nodig, waarbij je een nieuwe vrachtwaren via een andere route, moet uitsturen. Dan zijn er nog kosten die samenhangen met de uitstoot, geluidsoverlast en ongevallen die extra worden veroorzaakt door files.
Om te bepalen wat een specifieke file kost, kijken we naar het tijdstip – spits of geen spits – en de locatie. In het landelijke Limburg heb je bijvoorbeeld minder vrachtwagens dan bij Antwerpen. De filekosten zijn dan anders. En driebaanswegen zijn minder filegevoelig, en de filekosten per rijvak zijn lager dan op tweebaanswegen.’
Waarom heeft u de kosten van een file uitgerekend?
‘Bij een megafile komen bijvoorbeeld mobiliteits- en werkgeversorganisaties met cijfers op de proppen. Die kloppen niet altijd en zijn vaak, bewust of onbewust, gekleurd. Wij willen objectief aan de overheid tonen wat een file maatschappelijk kost. Die kosten tellen, zeker op jaarbasis, op tot een gigantisch bedrag. Dat zijn miljarden euro’s die verloren gaan doordat mensen en goederen bijna elke dag in de file staan.’
Wat zou er moeten gebeuren om files te verminderen?
‘Wetenschappelijk weten we wat er zou moeten gebeuren, maar de politiek lijkt er schrik van te hebben. Je moet bijvoorbeeld mensen stimuleren om dichter bij hun werk te wonen. Daarnaast moet je aan het fiscaal beleid werken: woon-werk-verkeer niet meer fiscaal aftrekbaar maken, de salariswagens eruit en rekeningrijden, waarbij je betaalt per gereden kilometer, invoeren. En tegelijk in goede alternatieven, zoals openbaar vervoer, voorzien. Alleen dan stimuleer je mensen om hun gedrag aan te passen.’
