In de Sixtijnse Kapel lijkt renaissancekunstenaar Michelangelo een vrouw met borstkanker te hebben afgebeeld. Mogelijk was hij daartoe geïnspireerd doordat hij ervaring had met het ontleden van mensen.
Michelangelo lijkt een vrouw met borstkanker te hebben afgebeeld op het plafond van de Sixtijnse Kapel in zijn fresco De Zondvloed. Daarmee wees hij mogelijk op de onvermijdelijkheid van de dood. Een groep experts met verschillende achtergronden, van gezondheidszorg tot kunstgeschiedenis, publiceerden die theorie in het medisch tijdschrift The Breast.
Knobbels en bobbels
Het is niet het eerste werk van Michelangelo dat mogelijk borstkanker afbeeldt. Zo identificeerden onderzoekers zwellingen en een terugtrekkende huid – tekenen van borstkanker – in zijn beeldhouwwerk Nacht, dat hij ergen tussen 1526 en 1533 maakte.
‘Pijn werkt verschillend bij mannen en vrouwen’
Mannen en vrouwen ervaren pijn op een verschillende manier. Artsen moeten zich hier meer van bewust zijn, stelt Esmeralda Blaney Davidson.
Nu hebben antropoloog Raffaella Bianucci van de Universiteit van Parijs-Saclay in Frankrijk en haar collega’s iets soortgelijks aangetroffen in De Zondvloed. Dat kunstwerk schilderde Michelangelo tussen 1508 en 1512 in Vaticaanstad. De Zondvloed, een van de negen scènes uit het boek Genesis, beeldt de ark van Noach uit. In dit verhaal overspoelt God de aarde als straf voor de immoraliteit van de mensheid.
Bianucci en haar team zagen bij één vrouw een rechterborst met een ingetrokken tepel en tepelhof, omgeven door knobbels. Ook zagen ze een lichte bobbel bij haar oksel, wat zou kunnen duiden op vergrote lymfeklieren, een andere aanwijzing voor kanker.
Leerrijke ontleding
Michelangelo was in de eerste plaats een kunstenaar, maar voordat hij De Zondvloed schilderde, had hij deelgenomen aan het ontleden van menselijk lichamen. Hierdoor had hij waarschijnlijk enige kennis van kankertumoren, die al sinds de oudheid bekend zijn, zegt Bianucci.
Michelangelo koos er misschien voor om borstkanker te schilderen om ziekte als een straf voor lust te presenteren. Deze ‘zonde’ werd namelijk geassocieerd met vrouwelijke borsten, zegt Bianucci. Een thema van Genesis is dat God de mensheid bewust maakte van hun sterfelijkheid als straf voor hun zonden.
Zonder zweren
‘Het is redelijk om aan te nemen dat de boodschap te maken heeft met de onvermijdelijkheid van de dood’, zegt medisch historicus Agnes Arnold-Forster van de Universiteit van Edinburgh in het Verenigd Koninkrijk. ‘Kanker stond bekend als ongeneeslijk en eiste een hoge emotionele tol. Het is aannemelijk dat een vrouw die een knobbeltje in haar borst vond, wist wat de mogelijke gevolgen waren.’
Al is het ook mogelijk dat Michelangelo helemaal niet van plan was om kanker af te beelden. Er zijn namelijk geen zweren op de huid van de vrouw te zien zijn, zegt Arnold-Forster. ‘Dit zou een duidelijker visueel teken van de ziekte zijn geweest als Michelangelo het had willen afbeelden. Het kan nog steeds kanker zijn, maar met zekerheid kunnen we dat niet zeggen.’
