Een te grote menigte op een te klein terrein kan gevaarlijke situaties opleveren. Maar hoe en wanneer er risico’s zijn, is slecht begrepen. Nieuw onderzoek zet hierin een stap door aan te tonen dat er vanaf een bepaalde mensendichtheid kolkende bewegingspatronen optreden.
Bij het bestuderen van een mensenmenigte tijdens een Spaans festival zagen onderzoekers iets verrassends. Zodra het zo druk werd dat er meer dan vier mensen per vierkante meter stonden, ontstonden er collectieve bewegingen in de groep. Zonder duidelijke reden bewoog de massa in trage, wervelende draaikolkpatronen. Dit verschijnsel was niet eerder waargenomen.
Het toont aan dat de beweging van een dicht op elkaar gepakte menigte niet puur chaotisch is, maar bepaalde patronen volgt. Deze resultaten verschenen in het wetenschappelijk vakblad Nature.
‘Je wilt niet dat politici onwaarheden verspreiden’
Ook politici verspreiden online desinformatie. Politicoloog Alyt Damstra wijst daarom op het belang van nieuwe afspraken tussen politici.
Camera’s op balkons
Begrijpen hoe mensenmassa’s bewegen, is belangrijk om te kunnen voorspellen wanneer er gevaarlijke situaties ontstaan. Waar grote menigten samenkomen, is er namelijk kans op verdrukking. In 2010 leidde dit bij de Love Parade in Duisburg bijvoorbeeld tot honderden gewonden en 21 doden. Maar wanneer het nog veilig is en wanneer niet meer, blijkt lastig in te schatten.
De San Fermínfeesten, die jaarlijks plaatsvinden in de Spaanse stad Pamplona, zijn vooral bekend door het stierenrennen. Duizenden mensen proberen stieren voor te blijven in de smalle straten van de stad. De onderzoeksgroep keek in het bijzonder naar de opening van de festiviteiten. Daarbij drommen meer dan vijfduizend mensen samen op een plein van twintig bij vijftig meter.
De onderzoekers plaatsten camera’s op twee balkons die uitkeken op het plein. Deze apparatuur beschikte over technologie om automatisch de beweging van de feestgangers te volgen. Dit deden de onderzoekers in vier verschillende jaren: in 2019, 2022, 2023 en 2024.
Ze zagen de dichtheid oplopen in het uur voor de opening, van twee mensen per vierkante meter naar zes. De drukte bereikte op sommige plekken op het plein een maximum van negen mensen per vierkante meter. Dat is negen mensen op een oppervlak ter grootte van een douchecabine, schrijven de onderzoekers.
Als het zo druk is, dan ontstaat de beweging van een groep mensen niet meer door sociaal gedrag, maar doordat ze fysiek tegen elkaar aan duwen. Daardoor gedraagt een mensenmassa zich meer als een vloeistofstroom dan als individuen die op elkaar reageren.
Kolkende drukte
Als je naar de camerabeelden kijkt van deze mensenmassa, dan lijken de bewegingen willekeurig te zijn. Maar toen de onderzoekers de beelden met natuurkundige modellen analyseerden, bleek dat er patronen in zitten. Zodra de dichtheid hoger wordt dan vier mensen per vierkante meter, beginnen er in de menigte trage wervelingen te ontstaan.
Elk van die draaikolken bestond uit honderden mensen die gezamenlijk bewogen. De rotaties bleken zich op het hoogtepunt van de drukte elke 18 seconden te herhalen. Dit is zo traag dat de feestgangers zelf waarschijnlijk niet merkten dat ze in cirkels bewogen.
Om te kijken of dit beweegpatroon uniek is voor het Spaanse festival, of dat het voorkomt in meer menigtes, analyseerden de onderzoekers ook beelden van de Love Parade in Duisburg in 2010. Daarin zagen ze vergelijkbare wervelingen bij een dichtheid van acht mensen per vierkante meter.
Taal van de natuurkunde
Hoewel dit onderzoek nog niet leidt tot concrete adviezen om de veiligheid van menigtes te waarborgen, zorgt het wel voor meer begrip. ‘Het is erg mooi fundamenteel onderzoek en het ontstaan van deze patronen is een interessant fysisch fenomeen’, zegt natuurkundige Alessandro Corbetta van de TU Eindhoven, die niet betrokken was bij het werk, maar een vergelijkbaar onderzoek doet naar voetgangersstromen.
Corbetta benadrukt dat het technisch complex is om onderzoek te doen naar grote menigten met veel mensen dicht op elkaar. Experimenten doen is niet verantwoord, dus onderzoekers zijn aangewezen op camerabeelden van evenementen. ‘We hebben pas sinds kort de technologie om dit soort metingen te doen met behoud van privacy’, zegt hij. ‘En dankzij dit soort onderzoek wordt het steeds duidelijker dat we met de taal van de natuurkunde zelfs iets onverwachts als mensenmenigtes kunnen beschrijven.’
