In 2020 dachten astronomen het dichtstbijzijnde zwarte gat ontdekt te hebben. Het bevindt zich op duizend lichtjaar van de aarde – dichtbij genoeg om zonder telescoop te ‘zien’. Nieuwe analyses gooien nu roet in het eten. Het systeem bevat helemaal geen zwart gat, maar alleen twee sterren.
Een groep astronomen ontdekte in 2020 het stersysteem HR6819, ‘slechts’ duizend lichtjaar verderop. Al snel werd het duidelijk dat HR6819 twee sterren bevat, een normale ster en een ster die uitzonderlijk snel rond zijn as draait. Volgens hun metingen draait de normale ster in veertig dagen om een onzichtbare massa heen. De tweede ster bewoog niet zoals je zou verwachten als je kijkt naar twee sterren die om elkaar zwieren.
Om de beweging van beide sterren te verklaren, zou die onzichtbare massa ongeveer vier keer zo zwaar moeten zijn als onze zon. Omdat deze massa onzichtbaar was, leek het waarschijnlijk dat het een zwart gat is, schreven de onderzoekers. Zo werd HR6819 bestempeld als een systeem met daarin twee sterren en het meest nabije zwarte gat.
‘Als we iets buitenaards ontmoeten, dan is het een machine’
Oude sterren en pril leven – dat zijn de onderwerpen waar het hart van sterrenkundige Leen Decin harder van gaat kloppen.
Toch geen zwart gat
Een andere groep astronomen trekt deze bevinding nu in twijfel. ‘We werkten eerder aan een ander stersysteem – LB-1 – met twee sterren. Daarvan werd gedacht dat het een zwart gat bevatte dat zeventig keer zwaarder was dan de zon’, zegt sterrenkundige Julia Bodensteiner van het European Southern Observatory in Duitsland. ‘We hebben het idee geopperd dat LB-1 geen zwart gat bevat.’ LB-1 zou enkel uit een traag draaiende en een snel draaiende ster bestaan. Bodensteiner: ‘Het stersysteem HR6819 deed ons erg denken aan LB-1.’
Bodensteiner en haar collega’s analyseerden de metingen van HR6819 opnieuw, met een nieuwe methode. ‘We keken naar andere delen van het sterlichtspectrum dan de astronomen in 2020 deden. Toen zagen we dat de tweede sterren wel degelijk om elkaar heen draaien. Er is dus geen zwart gat nodig om de beweging van de sterren te verklaren.’
Het deel van het spectrum waar de onderzoekers naar keken, was afkomstig van een schijf rondom de tweede ster. Deze ster draait zo snel om zijn as dat hij materiaal van zijn evenaar wegslingert. Hierdoor ontstaat er ter hoogte van de evenaar een platte schijf stermateriaal, dat met dezelfde snelheid als de ster ronddraait. ‘Door naar deze schijf te kijken, konden we nauwkeuriger bepalen hoe deze ster beweegt’, zegt Bodensteiner. Daaruit bleek dat de twee sterren in HR6819 gewoon om elkaar heen zwieren.
Vampierster
Het meest nabije zwarte gat bevindt zich dus niet in HR6819, maar het dubbelstersysteem is nog steeds interessant voor astronomen. Het lijkt erop dat dit een dubbelstersysteem is waarbij de atmosfeer van de normale ster opzwol, waardoor de tweede ster een deel van die atmosfeer kon ‘opzuigen’. Hierdoor ging de tweede ster sneller rond zijn as draaien. Dit verschijnsel wordt ‘stervampirisme’ genoemd. Waarschijnlijk heeft dit vampiergedrag redelijk recent – hooguit enkele miljoenen jaren geleden – plaatsgevonden bij HR6819, vertelt sterrenkundige Abigail Frost van de KU Leuven.
De onderzoekers gaan het stersysteem verder onderzoeken om meer te leren over dit gedrag. Frost: ‘We hopen te leren hoe het gedrag en de eigenschappen van sterren veranderen als de ene ster een deel van de ander opzuigt. Ook zonder zwart gat is het dus nog steeds een cool en interessant systeem.’