Een afname in de vaccinatiecijfers heeft in verschillende landen geleid tot uitbraken van mazelen. Veel mensen weten niet dat het virus kan leiden tot ‘immuunamnesie’, een langdurige verzwakking van het immuunsysteem.
De ziekte mazelen is weer in het nieuws nu dat er in verschillende landen uitbraken plaatsvinden. Dit komt doordat minder mensen kiezen voor een BMR-vaccinatie voor hun kind. Dat vaccin beschermt tegen de bof, mazelen en rodehond.
De verlaagde BMR-vaccinatiecijfers zijn deels te wijten aan een scherpe daling aan het begin van de jaren 2000, na onjuiste claims dat het vaccin autisme zou kunnen veroorzaken. Meer recent zien we dat mensen de gezondheidszorg mijden na de covid-19-pandemie.
‘Bij mannen ruikt het meer naar kaas, bij vrouwen naar ui’: verrassende verhalen over microben
Ze zitten op je neus, op je bord, in je darmen, onder je voeten. Te klein om met het blote oog te zien, met oneindig veel en ...
Immunamnesie
Eén ongebruikelijk gevolg van het mazelenvirus is vrij onbekend: het virus kan een langdurige verzwakking van het immuunsysteem veroorzaken. Dat wordt ook wel immuunamnesie genoemd.
Artsen weten al lang dat mazelen het afweersysteem onderdrukt. De reden daarvoor werd pas ongeveer tien jaar geleden ontdekt. In 2012 toonde onderzoek bij apen aan dat dit gebeurt doordat het mazelenvirus zich richt op bepaalde immuuncellen, waaronder een subtype dat verantwoordelijk is voor de productie van antilichamen tegen eerder aangetroffen bacteriën en virussen, de zogeheten geheugen-B-cellen.
Gewoonlijk leven deze cellen na infecties nog jarenlang in de lymfeklieren en de milt. Als we de ziekteverwekker waartegen de geheugen-B-cellen antilichamen maken opnieuw tegenkomen, beginnen ze zich snel te vermenigvuldigen. Daardoor roeien ze de ziekteverwekker vaak uit nog voordat we symptomen opmerken.
Maar als we worden geïnfecteerd door mazelen, neemt het virus juist een aantal van deze cellen over.
Vernietigd
Uiteindelijk begint een andere tak van het immuunsysteem, de T-cellen, de met mazelen geïnfecteerde geheugen-B-cellen te doden. Dit betekent dat we wel van de mazeleninfectie afkomen, maar ook dat veel van onze geheugen-B-cellen worden vernietigd. Dat heeft een dramatisch effect op ons vermogen om andere ziekten te bestrijden, zoals oorinfecties, diarree en longontsteking. Wereldwijd sterven er zelfs meer mensen aan secundaire infecties na het doormaken van de mazelen dan aan het mazelenvirus zelf.
Dit fenomeen werd voor het eerst bij mensen bestudeerd in 2013, toen er een uitbraak van mazelen was in een orthodox-protestantse gemeenschap in Nederland die vaccinaties afkeurt. De families in deze gemeenschap gaan meestal naar dezelfde kerken en gaan veel met elkaar om. De mazelen besmet hun kinderen typisch elke vijf tot tien jaar.
Toen de uitbraak begon, lieten sommige families onderzoekers bloedmonsters van hun kinderen nemen, zowel voor als na hun mazeleninfectie. Dat was een unieke kans, omdat de meeste ouders nog steeds weigerden om hun kinderen te vaccineren, en toch graag meewerkten met de wetenschappers, zegt hoofdonderzoeker en viroloog Rik de Swart van het Erasmus Universitair Medisch Centrum.
Niet snel de oude
Het team van De Swart ontdekte dat de infectie 10 tot 40 procent van de diversiteit van de antilichamen tegen andere ziekteverwekkers van de kaart veegt. Deze schade trad niet op als het kind gevaccineerd was. Dat werd vastgesteld met een controlegroep van gevaccineerde kinderen.
Ander onderzoek stelt dat het ongeveer drie jaar duurt voordat het immuunsysteem na een mazeleninfectie weer de oude is.
De effecten van mazelen op de langere termijn krijgen niet zoveel aandacht. Deels komt dat misschien doordat het Nederlandse onderzoek pas in november 2019 werd gepubliceerd, jaren nadat het plaatsvond. Niet lang daarna hadden virologen wereldwijd hun handen vol aan een ander virus: covid-19.
Vaccinatieboodschap
Veel van de volksgezondheidsboodschappen over de mazelenvaccinatie richt zich op de directe gevolgen van de infectie. Dit is begrijpelijk, gezien ongeveer een op de vijf kinderen met mazelen in het ziekenhuis terechtkomt.
Maar misschien moeten artsen ook de langdurige effecten van mazelen op het immuunsysteem onder de aandacht brengen, zegt volksgezondheidsarts Simon Williams van de Swansea-universiteit in het Verenigd Koninkrijk. ‘Het is een schadelijke, vervelende ziekte, maar de manier waarop het ook het immuunsysteem onderdrukt, is onder de radar gebleven’, zegt hij.
