Een Amerikaanse man met een hersenaandoening kan de cijfers 2 tot en met 9 niet zien. Andere cijfers, letters en symbolen herkent hij wel. Dit zeldzame geval geeft nieuw inzicht in de relatie tussen brein en bewustzijn.
Wetenschappers uit de VS onderzochten de hersenen van patiënt ‘RFS’ en publiceerden de resultaten in PNAS. Ze concluderen dat een hoog niveau van hersenactiviteit niet altijd hand in hand gaat met bewuste waarneming – iets wat neurobiologen tot dusver wel aannamen.
Spaghetti
RFS kreeg in 2010 op zestigjarige leeftijd een zeldzame hersenaandoening. Dat leidde onder andere tot geheugenproblemen en spierspasmen. Maar het vreemdste symptoom: hij kon de cijfers 2 tot en met 9 niet meer zien. In plaats daarvan zag hij, zoals hij het zelf omschreef, een ‘spaghetti’ van lijntjes.
‘Pijn werkt verschillend bij mannen en vrouwen’
Mannen en vrouwen ervaren pijn op een verschillende manier. Artsen moeten zich hier meer van bewust zijn, stelt Esmeralda Blaney Davidson.
Daarmee lijdt hij aan een zeldzame vorm van metamorfopsie: een zichtstoornis waarbij lijnen er kronkelig uitzien of deels verdwijnen. Mensen bemerken deze aandoening weleens doordat de jaloezieën voor het raam plotseling vervormd lijken.
RFS heeft echter geen problemen met het zien van jaloezieën, plaatjes, symbolen, letters of andere dingen met lijnen. Hij herkent Romeinse cijfers, cijfers in uitgeschreven vorm (‘twee’), speciaal voor hem ontwikkelde surrogaatcijfers en de cijfers 0 en 1. Dat laatste komt wellicht doordat onze hersenen speciaal belang hechten aan de begrippen ‘niets’ en ‘eenheid’. Ook speelt mogelijk mee dat het cijfer 0 lijkt op de hoofdletter O en het cijfer 1 op de hoofdletter I en de kleine letter l.
Een 3 met een viool
Dat RFS de cijfers 2 tot en met 9 niet ziet en de rest wel, leidt tot een merkwaardige conclusie: zijn brein herkent de cijfers wel. Want om alleen deze cijfers te veranderen in spaghetti, moet het brein ze kunnen onderscheiden van bijvoorbeeld de hoofdletter G, die lijkt op een 6, of de 5-lookalike S. Anders zou RFS ook deze letters niet kunnen zien.
‘Wanneer hij naar een cijfer kijkt, moet zijn brein ‘zien’ dat het een cijfer is voordat hij het niet kan zien – een onvervalste paradox’, zegt onderzoeker Michael McCloskey van de Johns Hopkins Universiteit. RFS is zich er dus niet van bewust dat zijn brein de cijfers wel herkent.
De onderzoekers controleerden dat onder andere door RFS cijfers en letters te laten zien met een plaatje, woord of symbool erin. De Amerikaan wist de inhoud van elke letter correct te identificeren, maar bij de cijfers lukte dat voor geen meter. Ook wanneer er iets vlak bij een cijfer stond, zag hij het niet. Een 3 met een plaatje van een viool erboven, een 4 met een gezicht ernaast, een 8 met het woord ‘kat’ in het midden – het was allemaal spaghetti. Pas wanneer dingen wat verder bij een cijfer vandaan stonden, zag hij ze wel.
Ander beeld van bewustzijn
Wat verklaart deze extreme cijferblindheid ? Om dat te achterhalen, maakten de onderzoekers EEG-scans van zijn hersenen terwijl RFS bovenstaande tests uitvoerde. En die scans veranderden hun idee van bewustzijn.
Wanneer RFS bijvoorbeeld het cijfer 3 bekeek met het plaatje van de viool erboven, vertoonden zijn hersenen precies dezelfde activiteit als wanneer hij alleen het plaatje bekeek. Dat terwijl hij de viool alleen in het tweede geval daadwerkelijk zag – in het eerste geval zag hij louter spaghetti. RFS’ brein was volop actief bij alle woorden, symbolen, gezichten en andere vormen van visuele informatie die de cijfers vergezelden; maar RFS had zelf geen flauw benul waar hij naar keek.
Veel wetenschappers nemen aan dat een dermate hoog niveau van hersenactiviteit hand in hand gaat met visueel bewustzijn. Met andere woorden: als je hersenen zo sterk reageren op iets wat je bekijkt, dan kun je het ook zien. Volgens de onderzoekers moet dit beeld worden bijgesteld. Ze stellen dat er na het herkennen van dingen nog een extra vorm van hersenactiviteit nodig is om je van die herkenning bewust te maken.
